در صحبت عزرائیل عزم رحیل کند،
در پاسخ آن حکیم روسى،
تولستوى، كه پرسيد:
آدمی چه مقدار زمین نیاز دارد؟
خواهد گفت: هیچ
حتی دریغ از دو وجب خاک.
آن دو وجب نيز نیاز بازماندگان‌ است
تا یاد کنند از آن کس که
در جهان داد و دهش کرد
يا بيدادهاى موحش آورد
و بدين ياد او را رحمتی فرستند
يا به طوق لعنتى مفتخر كنند.

اما او خود دیگر عزیمت کرده است
و از پهنه مکان و زمان بیرون جهيده است
و سخنش با ماندگان اين است كه:
رفته چون مه به محاقم كه نشانم ندهند
هر چه آفاق بجويند كران تا به كران
شهريار

آرى او بيرون جهيده است
از دایره شش جهت
و نایره “دیروز” و “امروز” و “فردا”
تا مدام بیندیشد كه:
آه چه کردم
و آه چه کنم که در خور باشد
و آه که در مهیّای کدام عیش مُهنّا
یا طیش ناخوش باشم.

اين سه يار ديرين
“ديروز” و “امروز” و “فردا”
که دمار از روزگار آدمیان برمی‌آورند
چون دانه‌های تسبیح
شمار عمرِ بشمرده را
مدام زیر لب تکرار می‌کنند
تا سُبحه صد دانه کی به پایان آید.
“دیروز” کارشناس حزن و حرمان
و کارفرمای افسوس و حسرت است.
و “امروز” هنگامی است که
باید بینی بر سوهان نهاد
و با دندان‌های فشرده
کمر بر کاری بست.
و به تعبیر شکسپیر:
“فردا” و فردا و فرداهای دیگر
می‌خرامند با گام‌های کوچکشان هر روز
تا آخرین دقایق عمر مقدّر را
به سوی مرگی غبارآلود رقم زنند.

اما چه خوش بشارتی است
که آن باشنده پاینده فرمود:
لِکَيلا تأسوا عَلیٰ ما فاتَکُم
ولا تَفْرَحوا بما اتىٰكم
(حدید: ۲۳)
تا شما را اسفی بر عمر سلف
یا شعفی بر آنچه در خلف آید
بجای نماند.

بلکه شما را اندیشه شایان
و کار درخشان این است که:
در گوش کنید پند آن عارف تابنده
از جزیره نقره‌فام باختر،
رابرت براونینگ را
که از زبان آن یار منتظر گفته است:
من برای شما آدمیان طرحی شگفت ریخته‌ام
و آنچه دیده‌ای و می‌بینی
از صهبای خردسالی و جوانی
و اطوار میانسالی و کهنسالی
تنها گوشه‌ کوچکی از
نقشه فراگیر من است.
اندکی درنگ کن تا تمامی طرح را
ببینی و بپسندی
و تا آن زمان از هیچ چیز
در هراس و تشویش مباش.

نوشته حسین الهی قمشه‌ای
۱۴۰۱/۵/۲۳
www.drelahighomshei.com
 

زیرا من در جمله بشریت حضور دارم؛
از این رو هرگز کسی را مفرست تا بپرسد:
زنگها برای که به صدا در می‌آیند
آن زنگها خبر از مرگ تو می‌دهند.
جان دان

“Any Man’s Death Diminishes Me”

Any man’s death diminishes me
Because I am involved in Mankind;
And therefore never send to know
For whom the bell tolls,
It tolls for thee.
John Donne

شعر از جان دان
برگرفته از کتاب “در قلمرو زرين”
ترجمه حسین الهی قمشه‌ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر: تندیس شاعر اثر Nigel Boonham

گر شما را نه بس اين سود و زيان ما را بس
حافظ

در اين بيت، كه خود به تنهايى،
يک كتاب حكمت و معرفت است،
حافظ در مقام يک كارشناس ارشدِ اقتصادِ روحانى
در "فصوص‌الحکمه" غزلیاتش
چون محی‌الدین فصلی از حکمت حیات را
که می‌توان:
" فصُّ حکمهٍ نقديّه، فى كلمة سوقيه" نام نهاد
به جويندگان كيميا اهدا كرده است
سخن اين است كه:
هان به ديده اعتبار در كار جهان بنگريد
و سود و زيان و رنج و راحت آن را بسنجيد
كه چگونه با هر شهد آن زهرى آميخته
و بر هر مقام و منصب آن
مُهرى از سرنگونى خورده است،
و تماشا كنيد آزمندان دنياپرست را
كه همچون حمّالان محروم
بارى سنگين بر دوش نهاده،
و عرق‌‌ریزان و نفس‌زنان،
به هر سو می‌شتابند و به جایی نمی‌رسند،
جز آنکه ناگاه،
در نقطه‌ای بار بر زمین می افتد،
و ایشان را روانه مرز دیگری می‌کنند.

اینک اگر شما را عبرت این مقامات پوشالی
و سود و زیان تو خالی کافی نیست،
ما را بسنده است
زیرا بر لب جوی زندگی نشسته‌ایم
و گذار عمر را لحظه به لحظه می‌نگریم
و این اشارت ز جهانِ گذران ما را بس.

بدین نگاه آن قدیسان جان‌افشان
که سرمشق‌های سترگ فداکاری
و وفاداری به ساحت انسانیت را
بر صفحه رایانه هستی هویدا کردند،
عظیم‌ترین سود و سرمایه هستی را به کف آوردند:
همچون حضرت مسیح که به تعبیر اسکار وایلد
با تمامی مردمان بر صلیب عشق،
عقد محبت بست‌
تا همه را با خود به بهشت بَرد،
یا مانند امام حسین
که تشنه عشق بود
و رقص‌کنان زیر شمشیر دمشق رفت
و به تعبیر ادوارد گيبون، والاترين تاريخ‌شناس انگلیس،
و بسیاری دیگر از بزرگان باختر،
همه لطایف جانبازی را یک‌جا گرد‌آورد
و علیرغم همه دروغ‌های مردم‌شکار
كه رشك‌‌وران چون ساحران فرعون
به طرّاری بر او بستند و همچنان می‌بندند،
خوش‌ترین آهوی وحشی قداست را
با کمند محبت شکار کرد و
مرتبه «فنا» را به سرحد «این‌همانی» رسانید و گفت:

«نقش همه جلوه نقاش شد
سر هوالله ز من فاش شد
آینه بشکست و رخ یار ماند
ای عجب این دل شد و دلدار ماند»
مهدی الهی قمشه‌ای

نوشته حسين الهى قمشه‌ای
۱۴۰۱/۵/۱۶
www.drelahighomshei.com
 

که به صلح و آرامش رسد
باید قدرت عشق
بر عشق به قدرت
پیروز گردد.
جیمی هندریکس

“The Shortest Way”

When the power of love
Overcomes the love of power
The world will know peace.
Jimi Hendrix

□ یک حرف صوفیانه بگویم، اجازت است؟
ای نور دیده صلح به از جنگ و داوری
حافظ

شعر از جيمى هندريكس
ترجمه و توضيح: حسين الهی قمشه‌ای
تصویر: Roberto Weigand
www.drelahighomshei.com

که خداوند هستی هر بامداد
برگ تازه‌ای پیش روی ما آدمیان می‌نهد
که این برگه زندگی را پیراسته کن
و از هر آنچه شایسته شأن آدمی نیست بپرداز
و املای درست آدمیت را
بر صفحه آفرینش بنویس
و در هر نوشته و دفتر که خواهی بنگر
و با هر استاد و پیر مغان که خواستی
شور و مشورت کن
آن هم نه ترسان و لرزان
و زیر لب گویان‌ و نجوا کنان
بلکه گستاخ و بی‌هراس
به آوای بلند یاری گیر
که به تعبیر محی‌الدین اندلسی
"حروف عاليات"، انسان را
چگونه از عقل به نقل مى‌آورند.

شگفتا از این آزمون دست‌باز
که ما را از دست‌یازی
به هیچ سرچشمه باز نمی‌دارد.
بی‌گمان نگاشتن آدمیت
با دروغ و تزویر و نارو و نیرنگ
آهنگی خوش نخواهد داشت
و آن شادی و سرخوشی
که لازمه سرشت آدمی است
با تلخی و تندی و خشم و خروش
و گستاخی و گُربزی
درنگ نخواهد کرد.

و آن آرامش ژرف
که جملگی در پی آن بی‌آرامند‌
با هزاران تشویش و تشویر
و اندیشه مدام سود و زیان خویش
و تدبیر مستدام کم و بیش
در امان نخواهد بود.

و رقم مهر با رشگ و شهوت خطاست
و با غبطه و عشق بجاست،
یکی گدازنده و یکی سازنده
این بدان کی ماند؟

و از این دست بسی دیگر
قدیسان و قدسیان
همچون مادران مهربان
با ما خواهند گفت
تا برگه خویش کامل کنیم
و آن انسان را که خداوند فرمود:
“فتبارک الله احسن الخالقین”
(مؤمنون:۱۴)
در آغوش خود بیابیم و همچون مولانا بگوییم:
بوسه بده خویش را ای صنم سیم‌تن
ای به ختا تو مجوی خویشتن اندر ختن

آیا آزمونی از این سهل‌تر می‌توان گرفت
و رهنمونی از این خوش‌تر می‌توان یافت؟

هر که این عشرت نخواهد خوشدلی بر وی تباه
و آنکه این مجلس نجوید زندگی بر وی حرام
حافظ

نوشته حسین الهی قمشه‌ای
۱۴۰۱/۵/۲
www.drelahighomshei.com

یکی این است که احمد
آن شیر معرفت و بشیر رحمت
روزی در بازگشت از خانه خدا
کاروان را نگه داشت که با شما سخنی دارم.

آنگاه در کنار برکه آبی، غدیری، آبگیری
و بر بلندای سنگی دست آن پهلوان الهی
و شیر آسمانی، علی، را بلند کرد و گفت:
هر کس من دوست و سمیر و سرور
و یار و یاور او بوده‌ام
اکنون این علی
یار و سمیر ‌و سرور او خواهد بود.

هلهله و غلغله‌ای از شادی برخاست
عمر به پیشواز علی آمد و گفت:
بخ بخ لک یا علی
به به از این سخن و از این پیوند
هزار درود و تهنیت و شادباش نثار تو باد.

و این شادباش
دهان به دهان بگردید
و اهتزاز پر نشاط آن
بر زبان انسان‌شناسان تاریخ
و نیز در بهشت‌های ادب پارسی
جاری گردید:

پور سینا گفت نسبت علی با دیگر یاران،
رویارویی خرد با حواس جسمانی است.

و فردوسی بهشت آفرین،
فروتن چون چكّه آب گفت:
منم بنده اهل بیت نبی
ستاینده خاک پای وصی
بر این زادم و هم بر این بگذرم
چنان دان که خاک پی حیدرم

و سعدی سعادتمند گفت:
کس را چه زور و زَهره که وصف علی کند

و مولانا انگشت بر دندان،
خیره و حیران،
در وصف آن پهلوان چراغ به‌دست گفت:
ای علی که جمله عقل و دیده‌ای
شمه‌ای واگو از آنچه دیده‌ای
تو ترازوی احدخو بوده‌ای
بل زبانه هر ترازو بوده‌ای

و از آن سوی دیگر
ادوارد گیبون
نادره تاریخ‌نویسان باختر گفت:
علی سه شخصیتِ
قدیس و سلحشور و شاعر را
در خود جمع کرده بود
و هیچ دشمن سرسخت نبود
که در پیش فصاحت او
شمشیر در غلاف نکند.

و آن لسان‌الغیب را بنگرید
که به صدق و صفای دل گفت:
حافظ اگر قدم زنی در ره خاندان به صدق
بدرقه رهت شود همت شحنه نجف

و آن مسیحی لبنانی "جرج جرداق"
در پنج پرده
نمايشنامه "فرياد عدالت انسانى"
را به نام او به نمايش آورد.

و در روزگار ما آن شاعر تبريزى
نواى "على اى هماى رحمت” را
بر زبان ايرانيان جارى كرد.

و الهى قمشه‌ای در یک قصیده
صد بیتی گفت:
تمامی قرآن از بای بسم الله
تا سین والناس
در وصف جوهر انسانیت است
که علی رمز و مظهر اوست.

و علی خود در مقام
همه آدمیان فرموده است:
آدمی کتاب اکبر و اعظم الهی است
که همه اسرار آفرینش در آن درج است.

نوشته حسین الهی قمشه‌ای
۱۴۰۱/۴/۲۶
www.drelahighomshei.com

كه خداوند در خانه‌اش نیست
شاید خواسته باشد
دلها را از صورت به معنی جذب کند
اما حقیقت این است که او پیوسته در خانه‌اش حضور دارد
از آنکه فرمود “به هر کجا رو‌ کنید آن چهره خداست”
و اگر مکان معینی را تعیین فرموده است:
به‌خاطر ماست که نمی‌دانیم در بیابان عالم
به کجا ‌رویم تا با او دیدار کنیم

و به‌خاطر آن است که ما آدمیان با یکدیگر آشنا شویم
و دوستی کنیم و گرد هم بگردیم
و پروردگارمان را در آیینه نگاه‌های یکدیگر نظاره کنیم

به‌خاطر این است که کنگره‌ها تشکیل دهیم‌
و داد و ستد کنیم
کالای معرفت و فرهنگ را
و سنت‌ها را و ثروت‌ها را

به‌خاطر آن است که از تعیّنات و تجمّلات
كه حجاب دوستى‌ها و محبت‌ها و مایه غفلت‌‌ها و ظلم‌ها است
چندگاهی دست برداریم
و همه یک‌رنگ و یک‌لباس شویم
و فقط با انسانیت خود با یکدیگر روبه‌رو گردیم

به‌خاطر آن است که شرکت کنیم
در یک نمایشگاه بزرگ از صحرای قیامت
و حس کنیم آن روز را که باید
یکّه و تنها بی هیچ پیرایه‌ای و مقامی و ثروتی
فقط با دلی پاک در پیشگاه پروردگار حاضر شویم

به‌خاطر آن است که شیطان خودپرستی را
به سنگ معرفت و شهاب ثاقب عشق و دوستی
از خود برانیم

و به‌خاطر آن است که همدل شویم
با همه کسانی که در جهان حیران و سرگردان و هروله‌کنان از این‌ سو به آن سو می‌دوند
تا فرزند تشنه‌شان و کودکان گرسنه‌شان را آب و نانی بیاورند.

به‌خاطر آن است که چند روزی دست از جدال و جدل برداریم
و بیاموزیم که باید با یکدیگر
به زبان شیرین و لبخند نمکین سخن گوییم

و‌ به‌خاطر آن است که چند روزی در آینه خودبینی ننگریم
و نگاه خود را از لذات سراب‌گون دنیوی به فرشتگان و کروبیان عالم بالا بیندازیم
و به لذت‌های متعالی‌تر از خور و خواب و جاه و مقام بیندیشیم
و چون به وطن بازگشتیم
همچنان این سیرت‌های خوب و نیکو را
از سادگی و دوستی و راستی و زبان خوش حفظ کنیم
احرام نشکنیم و با نظامی جادوسخن هم‌زبان شویم که گفت:
احرام گرفته‌ام به کویت
لبیک‌زنان به جستجویت
احرام‌شکن بسی‌ست زنهار
ز احرام شکستنم نگه ‌دار

برگرفته از كتاب “در صحبت قرآن"
به قلم حسين الهى قمشه‌ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر: نگاره قدیمی