برنامۀ "مطالعات آزاد" که اروپائيان " Liberal Studies " مي گويند ، برنامه اي است که هدف آن آشنايي کلي با فرهنگ جهاني است . اين مطالعات به مدرکي و جوازي ختم نمي شود ، اما اگر شخص با علاقه اين برنامه را دنبال کند ، مي تواند در يک برنامه پنج ساله آهسته آهسته با قله هاي بلند انديشه و ذوق انساني آشنا شود و از شراب حکمت و زيبايي چنان سر خوش و مست شود که ديگر مستي ها را از ياد ببرد. مقصود از ديگر مستي ها بخصوص مستي هاي اهريمني چون مستي جاه و مقام و قدرت و مستي کبر و غرور و به تعبير حافظ مستي زهد و ريا است که در صحبت بزرگاني چون افلاطون و ارسطو و کانت و دکارت و مولانا و سعدي و گوته و امرسن و امثال آنها مي توان از آن مستي ها به هوش آمد و مي بينيم که اين مستي ها پيوسته و بخصوص امروزه جهان را پر از عربده هاي هول انگيز و جنگهاي جهان سوز کرده است .
ما در اين برنامه مي کوشيم که جوانان و همه علاقمندان را در حضور بزرگان جهان که پادشاهان حقيقي عالمند ببريم و از کتابهاي ايشان ، سخنان روحبخش و مستي آفرين به گوش همگان برسانيم .
پيش از عرضه طرح مطالعاتي مناسب است به چند نکته مهم اشاره کنيم :
نخست آنکه مطالعه کتابهاي بزرگ جهان براي آشنا شدن با نقطه هاي اوج انديشه و ذوق انسان در طول تاريخ است و ضرورتي ندارد که خواننده با همه انديشه ها و نگرش هاي مندرج در اين کتاب ها موافق باشد . مطالعه اين کتابها بطور کلي مايه رشد انديشه و گسترش دايره ذوق و فهم است و گاه تضادهاي فکري بين کتابها يا حتي تناقضات ظاهري در يک کتاب واحد ، انگيزه تفکر بيشتر و مايه بينش هاي تازه مي شود . دوم آنکه بسياري از کتابهاي بزرگ جهان که به زباني غير از فارسي نوشته شده است هنوز ترجمه مطمئن و رسا و معتبري به فارسي ندارد و طبيعتا در اين برنامه ريزي مطالعاتي ناچاريم بيشتر بر کتابهايي تکيه کنيم که اصل آنها به زبان فارسي است و يا کتابهايي که ترجمه نسبتا خوبي از آنها در دست است . بنابراين طرح پيشنهادي خود را در دو بخش فرهنگ ايراني و غير ايراني عرضه مي کنيم.

2- آثار مولانا جلال الين بلخي يا رومي ( به اعتبار تولدش که در بلخ بوده و وفاتش که در ارض روم يا ترکيه در شهر قونيه رخ داده است):آنچه از مولانا به نظم ونثر در جهان باقي مانده همه مقبول طبع و محبوب دلهاي اهل ذوق و حال و معرفت و حکمت است. نگارنده خود از پنج سالگي در محضر پدر مستمعِ مثنوي مولانا بودم و نخستين آشنايي من با ميراث مکتوب پارسي با کتاب" مثنوي الاطفال" بود که پدر بر من مي خواند و داستان شيرين طوطي و بازرگان نخستين و شيرين ترين قصه اي است که در دروان کودکي براي من حکايت شده است.
آثار مولانا در سه بخش بطور جداگانه عرضه شده است. اول مثنوي که حدود بيست و پنج هزار بيت است در 6 دفتر و نقطه اوج تعالي فکري و ذوق و بينش عرفاني و اخلاقي مولانا است . دوم ديوان شمس که آکنده از شور عشق و رقص و وجد و پايکوبي است و مشتمل بر حدود 3هزار قطعه شعر از غزل و ترجيع و قصيده و رباعي است.
سوم کتاب مستطاب " فيه ما فيه" است که مجموعه سخنان حکمت آموز مولاناست و مي توان آن را مقالات مولانا ناميد. عبارت "فيه ما فيه " يعني " در آن است آنچه در آن است " و اين عنوان اشاره به عظمت مطالب کتاب دارد که به پذيرفتن نام خاص سر فرود نمي آورد. هر که خواهد بداند بايد متن کتاب را بخواند .
نگارنده براي مولانا نيز مانند سعدي يک برنامه مطالعاتي تنظيم کرده است با عنوان 365 روز در صحبت مولانا که هر سه کتاب بزرگ مولانا در نقطه هاي اوج در آن حضور دارند و علاقمندان مي توانند از اين کتاب که گزيده کليات آثار مولاناست هر روز قطعه اي بخوانند و طي يک سال با مولانا آشنايي حاصل کنند و انس گيرند و اگر کساني بخصوص مشتاق مطالعه مقالات مولانا باشند مطالعه کتاب گزيده فيه ما فيه را که شامل 114 قطعه از مقالات مولاناست پيشنهاد مي کنم ، البته کتاب 365 روز با مولانا شامل يکصد قطعه از فيه ما فيه نيز هست که نيمي از آن با آنچه در گزيده فيه ما فيه آمده متفاوت است .
براي کساني که مايلند مستقيم با متن مثنوي يا متن کامل غزليات و فيه ما فيه بطور تخصصي آشنا شوند نيز کتابهاي بسيار نوشته شده است، از جمله ده جلد کتاب" شرح مثنوي شريف" را که سه جلد اول آن به قلم استاد بديع الزمان فروزانفر و بقيه به قلم استاد سيد جعفر شهيدي است مي توان در بازار کتاب به آساني يافت و براي کساني که مايلند با مباني کلي انديشه مولانا از ديدگاه فلسفي و کلامي آشنا شوند کتاب دو جلدي "مولوي چه مي گويد" اثر استاد جلال همايي را پيشنهاد مي کنم و همچنين در اين زمينه مي توان براي تحقيق به کتابهاي استاد فقيد دکتر عبد الحسين زرين کوب از جمله سه کتاب " پله پله تا ملاقات خدا" و "سرّ ني " و " بحر در کوزه " بهره گرفت .
در مورد ديوان شمس يکي از بهترين نسخه ها همان است که توسط استاد فروزانفر تصحيح و تدوين شده است و بهتر از آن نسخه اي است که اخيرأ با تصحيح و حواشي آقاي توفيق سبحاني به طبع رسيده است .
و بهترين نسخه مثنوي به نظر نگارنده همان نسخه کلاله خاور است، هر چند که در اين دوره اخير بيشتر محققان نسخه قونيه را معتبر تر از همه دانسته اند . امتياز نسخه کلاله خاور اين است که شامل همه ابيات نسخه قونيه هست و هر کجا ابيات اضافه در آن نسخه آمده با نشان ستاره مشخص شده و در موارد بسيار روشن است آن ابيات حذف شده بخشي از سخن مولاناست . نسخه کلاله خاور همچنين داراي فهرست شرح لغات و کشف الابيات است و نيز توضيحات عرفاني کوتاه در ذيل اکثر صفحات آمده است نسخه نيکلسن به تصحيح شرق شناس بزرگ معاصر پروفسور رينولد نيکلسن که در آن از نسخه قونيه نيز بهره گرفته شده است نسخه معتبري است الا آنکه بسياري غلطهاي آشکار دارد و بسياري ابيات اصيل مولانا از آن افتاده است .
اما بهترين نسخه فيه مافيه همان است که با تصحيح و مقدمه و توضيح استاد بديع الزمان فروزانفر مکرر به طبع رسيده و نسخه گزيده نگارنده نيز بر اساس همان نسخه با مختصر اصلاحات و تغييرات است .

3-فردوسي :حکيم ابوالقاسم فردوسي بزرگترين حماسه سراي پارسي گو و آفريننده يکي از شاهکارهاي حماسه سرايي جهان به نام " شاهنامه " است که در کنار " اُديسه و ايلياد " دو حماسه معروف يوناني اثر هومر و"مهاباهاراتا"و"رامايانا" دو حماسۀ باستاني هند و ساير حماسه هاي بزرگ جهان قرار دارد و به نظر منقدان داخلي و خارجي اگر شاهنامه از ديگر حماسه هاي جهان برتر نباشد از هيچ يک از آنها کمتر نيست و ضمنأ تنها حماسه اي است از يک قوم وملت که تا امروز به همان زبان اصلي براي آن قوم به سادگي قابل مطالعه است . حماسه هاي ديگر جهان براي مردم اين روزگار بايد به زبان روز ترجمه شود . نگارنده در پيش گفتار کوتاهي که در معرفي شاهنامه براي تقويم شاهنامه ( سال 1385) نگاشته ام در بند آخر رسالت سه گانه فردوسي را در اين کتاب به اختصار چنين آورده ام :
فردوسي افزون بر اين که "چراغ فروزان خرد " را در پيش پاي آدميان نهاد و اهريمن تاريکي را بدان دور کرده و افزون بر اين که " چراغ فرهنگ اهورايي" ايران باستان و آيين هاي ديرينه اين مرز و بوم را که از ديدگاه انديشه بر بنياد يگانه پرستي و جاودانگي جان نهاده شده و در جايگاه رفتارها و پيوندها بر پايه پندار نيک ، گفتار نيک و کردار نيک استوار است ، روشن نگاه داشته همچنين " چراغ زبان پارسي " را که مي رفت در توفان هاي سهمگين روزگار يکسره خاموش گردد ، چنان فروغي پايدار بخشيده که تا زبان و فرهنگ در جهان هست ، زبان و فرهنگ پارسي نيز زنده خواهد بود و شاهنامۀ فرزانۀ طوس هر دم آن را جان تازه خواهد بخشيد و شگفتا از اين نامۀ نامور، و اين آتش يگانه پارسي که به يک فروغ ، سه چراغِ خرد و فرهنگ و زبان را روشن کرده و خود بر جاودانگي خويش گواهي داده است :

بسي رنج بردم در اين سال سي

عجم زنده کردم بدين پارسي

بناهاي آباد گردد خراب

ز باران و از تابش آفتاب

پي افکندم از نظم کاخي بلند

که از باد و باران نيابد گزند

جهان کرده ام از سخن چون بهشت

از اين بيش تخم سخن کس نکشت

نميرم از اين پس که من زنده ام

که تخم سخن را پراکنده ام

هر آنکس که دارد هش و راي و دين

پس از مرگ بر من کند آفرين

مطالعه شاهنامه براي همۀ ايرانيان از جوانان و ميانسالان و کهنسالان مي تواند در تنهايي سرچشمۀ لذت ودر جمع سرمايۀ سخن و در عمل چراغ هدايت باشد. از اين رو ما همگان را به شاهنامه خواني به عنوان يک رسم مستمر در خانواده و يا در گروه هاي دوستانه توصيه مي کنيم .
البته شاهنامه کتاب عظيمي است مشتمل بر پنجاه هزار بيت و صدها حکايت و هزاران حکمت، از اين رو از ديرباز بعضي از استادان ادب به تلخيص شاهنامه پرداخته اند تا بخصوص جوانان در حجم کمتري بتوانند با شاهنامه آشنا شوند و نيز دربارۀ بعضي از داستانهاي مهم شاهنامه ، چون " رستم و اسفنديار " ، " رستم و سهراب " ، " داستان سياوش" و " هفت خوان رستم "و امثال آن به طور جداگانه کتاب نوشته اند . از جمله استاد محمد جعفر محجوب سي داستان مهم شاهنامه را در يک مجموعه با عنوان "آفرين فردوسي"به بازار ادب عرضه کرده اند و همچنين کتاب"مقدمه اي بر داستان رستم و اسفنديار" و کتاب "سوگ سياوش" از استاد شاهرخ مسکوب وآثار متعدد دکتر محمد علي اسلامي ندوشن مانند مرگ و زندگي پهلوانان در شاهنامه و داستان "رستم و اسفنديار" و غيره همه براي مطالعه سودمند است . همچنين داستانهاي ديگر فردوسي چون " بيژن و منيژه " ، " زال و رودابه " ،داستان "دوازده رخ" و داستان " ضحّاک و جمشيد " عمومأ با معرفي و مقدمه هاي مناسب در بازار کتاب يافت مي شود .
نگارنده در کنار کتابهاي " در صحبت مولانا " و " 365 روز با سعدي " ، همچنين کتاب " در صحبت فردوسي " را که مشتمل بر 365 قطعه از شاهنامه فردوسي است را در دست تهيه دارد و اميد است که در همان مجموعه انتشارات سخن به زودي به دست علا قمندان برسد.

4-عطار نيشابوري از پيشروان مکتب عرفان است و به کثرت آثار شهرت دارد. در ميان آثار منظوم او بهترين اثر همان منطق الطير يا هفت شهر عشق است که نگارنده گزيده اي از آن را با پيشگفتار بلندي که حدود صد صفحه است و توضيح لغات و تعبيرات توسط انتشارات علمي و فرهنگي به طبع رسانده است و گمان دارم براي آشنايي عمومي با همه آثار عطار همان کتاب بسنده است .در آن مقدمه به معرفي تذکرة الاوليا که مهمترين اثر عطار به نثر زيباي پارسي است پرداخته ام و نکاتي را در شيوه نگاه به اين کتاب خاطرنشان کرده ام .
متن کامل منطق الطير و متن کامل چند مثنوي ديگر از عطار به قلم استاد شفيعي کدکني با مقدمه هاي محققانه و توضيحات فراوان و سودمند توسط انتشارات سخن به طبع رسيده است .
يکي از بهترين کتابها درباره عطار کتاب " شرح آثار و احوال شيخ فريد الدين عطار" به قلم بديع الزمان فروزانفر است . استاد فروزانفر در اين کتاب به تفصيل به تلخيص همه آثار منظوم عطار پرداخته و داستانها و حکمتهاي هر منظومه را بدست داده است. اخيرأ نسخه اي از متن کامل تذکره الاوليا با تصحيح پرفسور نيکلسن توسط انتشارت هرمس با کيفيت مرغوب به طبع رسيده که متن کامل کتاب استاد فروزانفر در 400 صفحه در آخر آن آمده است .
از کتابهاي سودمند ديگر درباره عطار کتابي است موسوم به "پير نيشابور"به قلم عبدالمحمد آيتي که در آن نيز مجموعه اي از داستانهاي کوتاه و بلند عطار در منظومه هاي متعدد او مانند منطق الطير ، اسرار نامه ، الهي نامه و مصيبت نامه و غيره گردآوري شده است .
مجموعه رباعيات زيباي عطار نيز با عنوان مختار نامه با معرفي و شرح و توضيحات استاد شفيعي کدکني به طبع رسيده است.
· اينگونه معرفي هاي کوتاه از آثار جاويدان ادب فارسي و آثار ماندگار نويسندگان بزرگ شرق و غرب در اين منزلگاه مجازي ادامه خواهد داشت و پيش از آنکه علاقمندان کتابهاي معرفي شدۀ فوق را تهيه وبه طور کامل مطالعه نمايند به تدريج به ايشان عرضه خواهد شد.