پاسخ: خداوند بر اساس علم جامع ازلي نقش هر موجودي را مقدر فرموده است همه از روي حكمت و همه از روي رحمت ، الا آنكه چون علم ما آدميان بسيار محدود است نمي توانيم درستي صحنه پردازي هاي شگفت او را دريابيم . فقط از راه عشق و تسليم است كه مي توان از نمايشنامه لذت برد و مانند مولانا گفت :هركسي را بهر كاري ساختند   ميل آنرا در دلش انداختند   اما اينكه نقش اختيار در اين نمايشنامه چيست بحث بسيار گسترده و جذابي بوده است كه در طول تاريخ تا به امروز توسط فيلسوفان و متكلمان دنبال شده است وبه نظر اينجانب همان ميلي كه مولانا گويد در دل هر كس انداختهاند اختيار ما است و اختيار ازلي نيز بر اين رفته است كه ما به اختيار خودمان نقشي راكه بايد ،در نمايشنامه عالم بازي كنيم.

پاسخ: اگر آدمي بخواهد كينه ها را به طوركلي از دل براند بايد لبه تيز تيغ خشم و رنجيدگي را به جاي شخص به سوي صفات شخص گرفت . از تكبر بايد بيزار بود نه از متكبر و با ظلمت و جهل بايد كينه داشت نه با ظالم و جاهل . آنچه عين جهنم است اين صفات است و شخص مي توانداز هر صفتي به تدريج فاصله گيرد . بنابراين درست مانند مادري بايد عمل كردكه صفات نامطلوب فرزندش را دوست ندارد اما فرزندش را دوست دارد و مي كوشدبه نوعي او را به سلامتي كه از پيش داشته بازگرداند . شما نيز چنين كنيد وخداوند شما را ياري خواهد كرد.

پاسخ: راه خود شناسي بسيار سهل و همواراست شما كافي است نگاهي به درون خود كنيد تا ببينيد كه شوق ها و ميل ها وگزينش ها و پسند هاي شما چيست و خيلي زود درخواهيد يافت كه شما پيوسته به دنبال سه چيز هستيد كه هر سه مورد پسند شما است يكي زيبايي است كه آنرا كم و بيش مي شناسيد . در طبيعت مشاهده مي كنيد در هنرها و به خصوص در موسيقي هاي اصيل جهان مي بينيد و نيز از چهره زيبا رويان و قد و قامت خوبان نيزشما را لذتي حاصل است. پس طبع شما بر گرايش به زيبايي است و از زشتي وپريشاني و آشفتگي پيوسته مي گريزيد . همچنين ميل شما به دانستن و كشف اسراركردن است مي خواهيد رازهاي عالم را دريابيد مي خواهيد بدانيد ستاره و آسمان و زمين چيستند و اسرار پشت پرده طبيعت چيست . از اين رو شما عاشق دانايي هستيد . دانايان را دوست داريد و دانايي را و توانايي را كه حاصل دانايي است . و همچنين شما از خلق خوش و مهرباني و سخاوت و انصاف و جوانمردي وامثال اينگونه فضايل در خود و ديگران لذت مي بريد و از صفاتي چون كبر ، حرص و حسد و كينه و ظلم و ستم مي گريزيد . بنابراين شما عاشق نيكويي هستيد و اين سه عشق : عشق به زيبايي ، عشق به دانايي و عشق به نيكويي امانت الهي دروجود شما است و از راه اين سه عشق مي توانيد آهسته آهسته از راه علم و هنرو اخلاق به پروردگار خود نزديك بلكه شبيه شويد چنانكه هر كس شما را بيند ياد خدا افتد . از مهرباني تان و از خلق خوش تان و از دانايي تان و رفتارجميل و خوش آهنگ تان . اين است معني نزديك شدن به خدا و محبوب خدا قرارگرفتن كه در واقع همراه با محبوبيت نزد بندگان خدا نيز هست.

پاسخ: اگر چه همه گناهان در نهايت به يك گناه بزرگ باز مي گردند و آن ظلم است و هر چند ظلم در چهره هاي متفاوت ظاهر مي شود و نامهاي متفاوت پيدا مي كند ولي همه در ماهيت ظلم مشتركند. چنانكه خداوند حتي گناه شرك را نيز از ماهيت ظلم دانسته و بزرگترين ظلم شمرده است. "ان الشرك لظلم عظيم" و نتيجه همه گناهان نيز يكي است كه آن محروميت از كمال و فضيلت و گرفتاري در بلاي دوري و مهجوري از پروردگار جهان كه معشوق عالميان است. اما علماي اخلاق اسباب و عوامل اين دوري و مهجوري را شرح و بسط داده اند تا دلهاي مردمان را بيدار كنند. وقتي انساني حق را بخاطر خود زير پا گذاشت و دروغ گفت و دغل كرد بديهي است كه دعاي او مستجاب نمي شود زيرا به حقيقت دعايي نمي كند تا مستجاب شود و اگر به زبان از خدا آمرزشي مي جويد اعمالش فرياد مي كند كه من آمرزش را نمي خواهم زيرا همچنان به ظلم و تجاوز به حقوق ديگران ادامه مي دهد.

پاسخ: شك نيست كه شان نزول آيات نزد مفسران عامه و خاصه از اهميت ويژه اي برخوردار است . توجه به شان نزول آيات در فهم بسياري از آيات سودمند و در صدور احكام الهي در آيات خاص موثر است . اما اينجانب با الهام از عامه عارفان و شاعران الهي كوشيده ام كه خطاب قرآن را به همه انسانها و همه زمانها و مكانها تعميم دهم چنانكه در حديثي از پيامبر اكرم آمده است : "قرآن را چنان بخوانيد كه گويي در شان شما نازل شده است" .يكي از موسيقي دانان معاصر بر اين نظر بود كه وقتي خداوند به پيامبر مي فرمايد "قل" آن "قل" ديگر جز قرآن نيست بلكه متعلق آن "قل" سخن خدا خواهد بود . براي مثال سوره احد بايد چنين باشد الله احد الله الصمد ... اين همان نگاه است كه خطاب قرآن را مخصوص به پيامبر مي كند در حاليكه به قول مولانا : گرچه قرآن از لب پيغمبر است هر كه گويد حق نگفته كافر است از اين رو جزء قرآن است و اين خداوند است كه به همه انسانها مي فرمايد : "قل هو الله احد" يا "قل يا ايها الكافرون" از اين رو در عين حال كه توجه به شان نزول آيات از اهميت خاص خود برخوردار است اينجانب به سبب تاكيد در جهاني بودن پيام قرآن و بنا بر همان حديث مذكور از پيامبر اكرم بدين موضوع نپرداخته ام.

پاسخ: ترجمه هاي ذيل از قرآن به زبان انگليسي در شمار ترجمه هاي موفق است: 1- يوسف علي (Abdullah Yusuf Ali) 2- پرفسور آربري (Arthur J. Arberry) 3- جرج سيل (George Sale) البته ترجمه هاي خوب ديگر نيز هست اما اينجانب با سه ترجمه فوق آشنايي بيشتري دارم و بخصوص ترجمه جرج سيل از نظر اينكه توضيحاتي درباره آيات با حروف خاص داخل متن آورده براي مطالعه سودمند است.

پاسخ: بحث قضا و قدر در مقابل انتخاب و اختيار بسيار مفصل است و به مقدماتي نيازمند است كه در اين مقام نمي گنجد. اما بطور اجمال مي توان گفت كه چون ما از تقديرات الهي بي خبريم در عين اعتقاد به آن موظف هستيم كه اراده خود را در كار آوريم و آنچه را درست و شرافتمندانه مي شناسيم انجام دهيم. مشيت و تقدير الهي در طول اختيار انسانهاست و مانع اختيار نمي باشد و هيچكس نمي تواند خود را و ديگران را به عذر اينكه خداوند مقدر كرده است از انجام مسئوليتها و رعايت اصول انساني معاف كند. برادران يوسف به سبب حسادت بود كه به آن كار نادرست دست زدند اما خداوند با يوسف يار بود و او را به اوج جاه رسانيد. برادران نيز احساس شرمندگي داشتند زيرا به اختيار خود به راه خطا رفته بودند اما يوسف كه قضاي الهي را بر همگان حاكم مي دانست از خطاي ايشان در گذشت و به روي ايشان نياورد و بسيار محبت كرد

پاسخ: آنكس را كه خدا هدايت مي كند بي دليل نيست بلكه بخاطر تلاشي است كه شخص خود براي دريافت حقيقت به عمل مي آورد و از خود صداقت نشان مي دهد و چنين كسي را خداوند مي خواهد كه هدايت كند.

پاسخ: چه خوشتر كه همه جوانان از دختر و پسر و حتي همه ميانسالان و كهنسالان نيز بينديشند كه بايد دين را با دليل و برهان بپذيرند و عقل را بر زندگي و حتي بر دين حاكم كنند. قرآن خود مكرر آدميان را به پيروي عقل و برهان خوانده است زيرا عقل به گفته پيامبر ، پيامبر دروني ماست و در روز قيامت هر كس را با عقلش محاكمه مي كنند. حكم سنگسار در قرآن نيامده است.