در صحبت بزرگان/نظامی
گوشه ليلي و مجنون
ليلي چو ستاره در عماري
مجنون چو فلك به پرده داري
ليلي گُـله بند بازكرده
مجنون گـِله ها دراز كرده
ليلي زخروش چنگ در بر
مجنون چو رباب دست بر سر
ليلي نه كه صبحِ گيتي افروز
مجنون نه كه شمعِ خويشتن سوز
ليلي به گذار باغ در باغ
مجنون، غلطم، كه داغ بر داغ
ليلي چو قمر به روشني چُست
مجنون چو قصب برابرش سست
ليلي به درختِ گُل نشاندن
مجنون به نثار دُر فشاندن
ليلي چه سخن؟ پري فشي بود
مجنون چه حكايت؟ آتشي بود
ليلي سمنِ خزان نديده
مجنون چمنِ خزان رسيده
ليلي دمِ صبح پيش مي بُرد
مجنون چو چراغ پيش مي مُرد
ليلي به كرشمه زلف بر دوش
مجنون به وفاش حلقه در گوش
ليلي به صبوح جان نوازي
مجنون به سماع خرقه بازي
ليلي زدرون پرند مي دوخت
مجنون زبرون سپند مي سوخت
ليلي چو گُلِ شكفته مي رُست
مجنون به گلاب، ديده مي شُست
ليلي سرِ زلف شانه مي كرد
مجنون دُرِ اشك دانه مي كرد
ليلي ميِ مُشك بوي در دست
مجنون نه زمي زبويِ مي مست
قانع شده اين از آن به بويي
وآن راضي از اين به جست و جويي
عشقبازی
جهان عشق است و ديگر زرق سازي
همه بازي است الاّ عشق بازي
فلك جزعشق محرابي ندارد
جهان بي خاكِ عشق آبي ندارد
غلام عشق شو كانديشه اين است
همه صاحب دلان را پيشه اين است
كسي كز عشق خالي شد فسرده است
گرش صد جان بوَد، بي عشق مرده است
اگر خود عشق هيچ افسون نداند
نه از سوداي خويشت وارهاند؟
مشو چون خر به خورد وخواب خرسند
اگر خود گربه باشد دل دراو بند
زسوزِ عشق بهتر در جهان چيست؟
كه بي او گُل نخنديد،ابر نگريست
همان گبران كه بر آتش نشستند
زعشقِ آفتاب آتش پرستند
مبين دردل كه او سلطانِ جان است
قدم در عشق نِه كاو جانِ جان است
اگرعشق اوفتد در سينة سنگ
به معشوقي زند در گوهري چنگ
كه مغناطيس اگر عاشق نبودي
بدان شوق آهني را چون ربودي؟
وگرعشقي نبودي برگذرگاه
نبودي كهربا جويندة كاه
بسي سنگ و بسي گوهر به جايند
نه آهن را نه كَـه را مي ربايند
هر آن جوهر كه هستند از عدد بيش
همه دارند ميلِ مركزِ خويش
طبايع جزكشش كاري ندانند
حكيمان اين كشش را عشق خوانند
گر انديشه كني از راهِ بينش
به عشق است ايستاده آفرينش
چو من بي عشق خود را جان نديدم
دلي بفروختم جاني خريدم
زعشق آفاق را پُردود كردم
خرد را ديده خواب آلود كردم
كمر بستم به عشق اين داستان را
صلاي عشق در دادم جهان را
مبادا بهره مند از وي خسيسي
بجز خوشخواني وزيبا نويسی
بُراقِ بَرق سير
شبي رُخ تافته زين دِيرِ فاني
به خلوت در سراي امّ ِ هاني
رسيده جبرئيل از بيتِ معمور
بُراقي برق سير آورده از نور
نگارين پيكري چون صورتِ باغ
سرش بكر از لگام و رانش از داغ
نه ابر، از ابرِ نيسان دُر فشان تر
نه باد ، از بادِ بستان خوش عنان تر
برون رفته چو وهمِ تيزهوشان
زخرگاهِ كبودِ سبز پوشان
فلك را قلب در عقرب دريده
اسد را دست بر جبهت كشيده
مجرّه ي كهكشان پيشِ براقش
درختِ "خوشة جوز"اشتياقش
كمان را استخوان برگنج كرده
"ترازو" را سعادت سنج كرده
زرفعت تاج داده "مشتري"را
ربوده زآفتاب انگشتري را
به دفعِ نُزليانِ آسمان گير
زجعبه داده"جوزا" را يكي تير
چو يوسف شربتي دَر"دلو" خورده
چويونس وقفه اي در حوت كرده
ز رنگ آميزيِ ريحانِ آن باغ
نهاده چشمِ خود را مُهرِ "مازاغ"
چو بيرون رفت از آن ميدانِ خضرا
ركاب افشاند از صحرا به صحرا
جريده برجريده نقش مي خواند
بيابان در بيابان رخش مي راند
فرَس بيرون جهاند از كلّ ِ كونين
علم زد بر سريرِ قابِ قوسين
جهت را جعد برجبهت شكستند
مكان را نيز برقع بازبستند
محمّد در مكانِ بي مكاني
پديد آمد نشانِ بي نشاني
كلامِ سرمدي بي نقل بشنيد
خداوندِ جهان را بي جهت ديد
به هر عضوي تنش رقصي در آورد
زهرمويي دلش چشمي برآورد
وزان ديدن كه حيرت حاصلش بود
دلش در چشم و چشمش در دلش بود
خطاب آمد كه اي مقصودِ درگاه
هر آن حاجت كه مقصود است درخواه
سراي فضل بود از بخل خالي
براتِ گنجِ رحمت خواست حالي
گنهكارانِ امت را دعا كرد
خدايش جمله حاجت ها روا كرد
چو پوشيد از كرامت خلعتِ خاص
بيامد بازپس با گنجِ اخلاص
خلايق را براتِ شادي آورد
زدوزخ نامة آزادي آورد
زما بر جان چون او نازنيني
پياپي باد هردم آفريني
اي دوست
مراپرسي كه چوني،چونم اي دوست
جگر پردرد و دل پرخونم اي دوست
حديثِ عاشقي برمن رها كن
تو ليلي شو، كه من مجنونم اي دوست
به فريادم زتو هر روز، فرياد
از اين فريادِ روزافزونم اي دوست
شنيدم عاشقان را مي نوازي
مگرمن زآن ميان بيرونم اي دوست؟
نگفتي گر بيفتي گيرمت دست؟
ازاين افتاده تر كاكنونم اي دوست؟!
غزل هاي "نظامي" بر تو خوانم
نگيرد در تو هيچ افسونم اي دوست
ستايش و نيايش
اي جهان ديده بود خويش ازتو
هيچ بودي نبوده پيش از تو
دربدايت، بدايتِ همه چيز
در نهايت، نهايتِ همه چيز
اي برآرندة سپهرِ بلند
انجم افروز و انجمن پيوند
آفرينندة خزاينِ جود
مبدع و آفريدگارِ وجود
سازمند از تو گشته كارِ همه
اي همه و آفريدگارِ همه
هستي و نيست مثل و مانندت
عاقلان جز چنين ندانندت
روشني پيشِ اهلِ بينايي
نه به صورت، به صورت آرايي
تو دهي صبح را شب افروزي
روز را مرغ و مرغ را روزي
تو سپردي به آفتاب و به ماه
دو سراپردة سپيد و سياه
روز وشب سالكانِ راه تواند
سفته گوشانِ بارگاهِ تواند
جز به حكمِ تو نيك و بد نكنند
هيچ كاري به حكمِ خود نكنند
تو برافروختي درونِ دِماغ
خِرَدي تابناك تر زچراغ
جان كه او جوهر است و در تنِ ماست
كس نداند كه جاي او به كجاست
تو كه جوهر نيي نداري جاي
چون رسددر تو وهمِ شيفته راي
ره نمايي و رهنمايت نه
همه جايي و هيچ جايت نه
ما كه جزئي زسبعِ گردونيم
با تو بيرونِ هفت بيرونيم
عقل كلّي كه از تو يافته راه
هم زهيبت نكرده درتو نگاه
حال گردان تويي به هر ساني
نيست كس جز تو حال گرداني
هركسي نقش بندِ پردة توست
همه هيچ اند، كرده كردة توست
بد و نيك از ستاره چون آيد؟
كه خود از نيك و بد زبون آيد؟
گر ستاره سعادتي دادي
كيقباد از منجمي زادي
كيست از مردم ستاره شناس
كه به گنجينه ره بَرد به قياس؟
تو دهي بي ميانجي آن را گنج
كه نداند ستاره هفت از پنج
نقش وفا
زن گر نه يكي هزار باشد
در عهد كم استوار باشد
چون نقش وفا و عهد بستند
برنام زنان قلم شكستند
زن دوست بود ولي زماني
تا جز تو نيافت مهرباني
چون در برديگري نشيند
خواهد كه تو را دگر نبيند
زن ميل زمرد بيش دارد
ليكن سوي كام خويش دارد
بسيار جفاي زن كشيدند
در هيچ زني وفا نديدند
زن چيست نشانه گاه نيرنگ
در ظاهر صلح و درنهان جنگ
در دشمني آفت جهان است
چون دوست شود هلاك جان است
چون غم خوري او نشاط گيرد
چون شاد شوي زغم بميرد
اين كار زنان راست باز است
افسون زنان بد دراز است
مجنون زگزاف آن سيه روز
برزد زدل آتشي جگر سوز
چندان سر خود بكوفت برسنگ
كزخون همه كوه گشت گلرنگ
آن ديو كه آن فسون بر او خواند
از گفته خويشتن خجل ماند
آمد به هزار عذر در پيش
كاي من خجل از حكايت خويش
گر با تو يكي مزاح كردم
برعذر تو جان مباح كردم
آن پرده نشين روي بسته
هست از قبل تو دل شكسته
گرچه دگري نكاح بستش
از عهد تو دور نيست دستش
جز ياد تو بر زبان نيارد
غير تو كس از جهان ندارد
يك دم نبود كه آن پريزاد
صد بار تو را نياورد ياد
شويش كه ورا حريف و جفت است
سر با سر او شبي نخفته است
سالي است كه شد عروس و بيش است
با مِهر تو و به مُهر خويش است
گر بي تو هزار سال باشد
بر خوردن از او محال باشد
آمرزش حق
دادگري ديد به راي صواب
صورتِ بيدادگري را به خواب
گفت خدا با تويِ ظالم چه كرد
درشبت از روزِ مظالم چه كرد
گفت چو بر من به سر آمد حيات
درنگريدم به همه كاينات
تا به من امّيد هدايت كه راست
يا به خدا چشم عنايت كه راست
در دلِ كس شفقتي از من نبود
هيچ كسي را به كرم ظن نبود
لرزه بر افتاد به من بر چو بيد
روي سيه گشته و دل نااميد
طرح به غرقاب درانداختم
تكيه بر آمرزشِ حق ساختم
كِاي من مسكين به تو در شرمسار
از خجلان درگذر و درگذار
گرچه زفرمانِ تو بگذشته ام
رد مكنم كز همه رد گشته ام
يا ادبِ من به شراري بكن
يا به خلافِ همه كاري بكن
چون خجلم ديد زياري رسان
ياريِ من كرد كسِ بي كسان
فيضِ كرم را سخنم درگرفت
بارِ من افكند و مرا برگرفت
هرنفَسي كآن به ندامت بوَد
شحنة غوغاي قيامت بوَد
جمله نفَس هاي تو اي بادسنج
كيلِ زيان است و ترازوي رنج
يك درم است آنچه بدو بنده اي
يك نفَس است آنچه بدو زنده اي
هر چه دراين پرده ستاني بده
خود مَسِتان تا بتواني بده
در صفت عشق مجنون
سلطانِ سريرِ صبح خيزان
سرخيلِ سپاهِ اشك ريزان
مُتواريِ راهِ دلنوازي
زنجيريِ كويِ عشقبازي
قانونِ مغنّيان بغداد
بَيّاعِ معاملان فرياد
طبّالِ نفيرِ آهنين كوس
رُهبانِ كليسياي افسوس
جادويِ نهفته ديو پيدا
هاروتِ مشوّشانِ شيدا
كيخسرو بي كلاه و بي تخت
دل خوش كنِ صد هزار بي رخت
مجنونِ غريبِ دل شكسته
درياي زجوش نانشسته
ياري دوسه داشت دل رميده
چون او همه واقعه رسيده
با آن دو سه يار هر سحرگاه
رفتي به طوافِ كويِ آن ماه
بيرون زحساب نامِ ليلي
با هيچ سخن نداشت ميلي
هركس كه جز اين سخن گشادي
نشنودي و پاسخش ندادي
آن كوه كه نجد بود نامش
ليلي به قبيله هم مقامش
ازآتشِ عشق و دودِ اندوه
ساكن نشدي مگر برآن كوه
بر كوه شدي و مي زدي دست
افتان خيزان چو مردمِ مست
آوازِ نشيد بركشيدي
بي خود شده سو به سو دويدي
وانگه مژه را پُرآب كردي
با بادِ صبا خطاب كردي
كاي بادِ صبا به صبح برخيز
در دامنِ زلفِ ليلي آويز
گو آن كه به باد داده توست
برخاكِ ره اوفتاده توست
از بادِ صبا دمِ تو جويد
با خاكِ زمين غم تو گويد
بادي بفرستش از ديارت
خاكيش بده به يادگارت
كمر خدمت
صورتِ خدمت صفتِ مردمي ست
خدمت كردن شرفِ آدمي ست
نيست برِ مردمِ صاحب نظر
خدمتي از عهد پسنديده تر
دستِ وفا در كمرِ عهد كن
تا نشوي عهد شكن جهد كن
گنج نشين مار كه درويش نيست
از سر تا دم كمري بيش نيست
از پيِ آن گشت فلك تاجِ سر
كز سرِ خدمت همه تن شد كمر
هركه زمامِ هنري مي كشد
در رهِ خدمت كمري مي كشد
شمع كه او خواجگيِ نور يافت
از كمرِ خدمتِ زنبور يافت
خيز نظامي كه نه بر بسته اي
از پيِ خدمت چه كمر بسته اي
گوهر سخن
چون كه نَسَختِه سخن سرسري
هست برِ گوهريان گوهري
نكته نگه دار ببين چون بود
نكتة سنجيده كه موزون بود
قافيه سنجان كه سخن بركشند
گنج دو عالم به سخن دركشند
خاصه كليدي كه درِگنج راست
زير زبان مرد سخن سنج راست
آن كه ترازوي سخن سخته كرد
بختوران را به سخن پخته كرد
بلبل عرشند سخن پروران
باز چه مانند به اين ديگران
زآتش فكرت چو پريشان شوند
با ملك از جمله خويشان شوند
پرده رازي كه سخن پروري ست
سايه اي از سايه پيغمبري ست
پيش و پسي بست صف كبريا
پس شعرا آمد و پيش انبيا
اين دو نظر محرم يك دوستند
آن همه مغزند و دگر پوستند
آن كه در اين پرده نواييش هست
خوش تر از اين حجره سراييش هست
با سر زانوي ولايت ستان
سر ننهد بر سر هر آستان
چون به سخن گرم شود مركبش
جان به لب آيد كه ببوسد لبش
هم نفسش راحت جان ها شود
هم سخنش مُهر زبان ها شود
هر كه نگارندة اين پيكر است
بر سخنش زن كه سخن پرور است
سيم كشاني كه ز زر مرده اند
سكّة اين كار به زر برده اند
هر كه به زر نكتة چون روز داد
سنگ ستد لعل شب افروز داد
چون سخنت شهد شد ارزان مكن
شهد سخن را مگس افشان مكن
تا ندهندت مَسِتان گر وفاست
تا ننيوشند مگو گر دعاست
تا نكند شرع تو را نامدار
نامزد شعر مشو زينهار
شعر تو از شرع به آنجا رسد
كز كمرت سايه به جوزا رسد
شعر تو را سدره نشاني دهند
سلطنت ملك معاني دهند
شعر برآرد به اميريت نام
كالشّعراء اُمراءالكلام
چون فلك از پاي نبايد نشست
تا سخني بر فلك آري به دست
