چرا ما باید به اشتباهات آدمیان بیش از بیماری یا فقر انان حساس باشیم؟
البته در عشق باید ظریف و حساس بود، اما خشم را در ساحت عشق جایی نیست
و حکمتی نیز با خود همراه ندارد.
بنابراین، آرام و خوش طبع و ملایم و شیرین باش.
 جرج هربرت
"Move Gently"
Be calm in arguing: for fierceness makes
Error a fault, and truth discourtesy.
Why should I feel another man's mistakes
More than his sicknesses or poverty?
In love I should; but anger is not love
Nor wisdom neither; therefore gently move.
 George Herbert
در شاهنامه فردوسی از این متانت
با کلمات آهستگی و بایستگی و شایستگی یاد شده است:
نشستند یک هفته با او به هم
همی رای زد شاه بر بیش و کم
نبد جز بزرگی و آهستگی
 خردمندی و شرم و شایستگی

بر گرفته از کتاب "در قلمرو زرین"
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
تصویر: چهار الهه زیبایی تجسم
متانت، حزم، پایداری، عدالت

 پرستشگاهی یک روزه است.
موریس اِیبل بی یر
"The Church in the Heart"
Who builds a church within his heart
And takes it with him everywhere
Is holier far than he whose church
Is but a one-day house of prayer.
Morris Abel Beer
برگرفته از کتاب  "در قلمرو زرین"
 ترجمه: حسین الهی قمشه ای

وقتی آدمی از اقناع طرف مقابل مایوس می شود
بهتر است به تعبیر غربیان بگوید:
بیایید موافقت کنیم که با هم مخالفت داریم"
نه شما مثل ما می اندیشید و نه ما مانند شما
 بهتر است هریک به راه خود رویم."
مرا شکیب نمی باشد ای مسلمانان
ز روی خوب، لکم دینکم ولی دینی
 سعدی

برگرفته از کتاب "در صحبت قرآن"
به قلم حسین الهی قمشه ای
خوشنويسي اثراسرافيل شيرچي

 این کتاب مانند سایر آثار مولانا دارای نظم و نسق منطقی نیست و فصل بندی روشنی ندارد.
مسئله ای از خود مولانا یا سخن بزرگانی چون برهان الدین محقق ترمذی، سنائی، مولانای بزرگ (پدر مولانا)
و یا شخص مجهولی با عنوان"یکی گفت"در موضوعات بسیار متنوع از تفسیر قرآن تا مسائل سیاسی روز، طرح می گردد
و بحث بتدریج از موضوع اصلی دور می شود و دهها بحث تازه بر حسب تداعی معانی و احوال و خاطرات مولانا پیش می آید:
در خاطرم می آید که این آیت را تفسیر کنم،
اگرچه مناسب این مقال نیست که گفتیم
اما در خاطر چنین می آید،
پس بگویم تا برود. (فیه مافیه)
 کلام آهنگ مناظره و گفتگوی دوستانه دارد و روی سخن با یاران و مریدان مولاناست.
یکی از این مریدان معین الدین پروانه، وزیر علاءالدین محمد سلجوقی، استکه
با اخلاص و ارادت برای استماع سخن مولانا به خانقاه می آمده و گاه برای مولانا و یارانش مجالس سماع برقرار می کرده است.
 عبارت "فیه ما فیه" که عنوان مقالات مولاناست، ظاهراً از اشعار ابن عربی اخذ شده
و شاید اشاره به آن است که این کتاب را اسم نیست، بلکه تمام مسماست:
اسم کم جو، رو مسما را بجو
مه به بالا دان، نه اندر آب جو (مثنوی)
برگرفته از پیشگفتار کتاب "گزیدۀ فیه ما فیه"
با تلخیص، مقدمه و شرح حسین الهی قمشه ای
 تصویر صفحه ای از کتاب "منتخب فیه ما فیه"

 و برای او هدیه هایی از طلا و مورد و کندر بردند" در فرهنگ مسیحیّت بسیار معروف است.
این سه خردمند را گاه مغان یا مجوسان سه گانه و گاه پادشاهان سه گانه خوانده اند.
 از آنجا که پادشاهان حقیقی خردمندان عالمند و مقصود افلاطون از آن که گفته است
"حکیم باید حاکم باشد یا پادشاه باشد"، همین است که
 حکومت باید در دست خردمندانی قرار گیرد که
 به ذات خویش پادشاهند، بی هیچ نیاز به رعایا و خدم و حشم و تاج و تخت.
داستان این سه پادشاه خردمند در آثار هنری و مکتوبات مقدّس مسیحی همه جا مشاهده می شود
 و نقّاشان و مجسّمه سازان بزرگ به تصویر کردن این داستان اهتمام وافر داشته اند...
برگرفته از مقدمه کتاب "آن خردمند دیگر"
به قلم حسین الهی قمشه ای
Girolamo da Santacroceeنقاشی اثر

جمال مطلق از قيد مظاهر
 به نور خويش هم بر خويش ظاهر
دلارا شاهدي در حجله غيب
 مبرا دامنش از تهمت عيب
نه با آيينه رويش در ميانه
 نه زلفش را کشيده دست شانه
صبا از طره اش نگسسه تاري
 نديده چشمش از سرمه غباري
نگشته با گلش همسايه سنبل
 نبسته سبزه اي پيرايه بر گل
رخش ساده ز هر خطي و خالي
 نديده هيچ چشمي زو خيالي
نواي دلبري با خويش مي ساخت
 قمار عاشقي با خويش مي باخت
ولي زانجا که حکم خوب روي است
 ز پرده خوبرو در تنگ خویی است
نکو رو تاب مستوري ندارد
 ببندي در ز روزن سر برآرد
برون زد خیمه ز اقلیم تقدس
 تجلّی کرد بر آفاق و انفس
زهر آئیینه ای بنمود روئی
 به هرجا خاست از وی گفتگویی
...
جامی
مفهوم هستی و چیستی یا وجود و ماهیت در قلب فلسفۀ جهان جای دارد.
مفهوم هستی چنان بدیهی است که هیچ نیازی به تعریف ندارد.
هیچ کس مشکلی در درک معنی هستی ندارد. وقتی می گویند درخت هست،
ممکن است شنونده معنی درخت را کاملاً درنیابد و به فرهنگ لغت مراجعه کند
امّا هستی را با تمامی دل در می یابد. همچنین معنی نیست را نیز همه کس بی هیچ تعریفی می فهمد.
اکنون همین طور که مفهوم وجود روشن است، روشن است که وجود ازلی و ابدی است.
زیرا از عدم نمی تواند پدیدار شود و به عدم نیز نمی تواند برود و به نفس خود قائم است.
نیازی به علت ندارد و خود علت همه چیز است. زیرا همۀ ماهیات عالمِ امکان قائم به وجودند
و همۀ اوصاف کمال چون علم و قدرت و زیبایی نیز که
در موجودات عاریّت است از آن قائم بالذّات سرچشمه گرفته است.
برگرفته از کتاب "گنجینۀ آشنا"
به قلم حسین الهی قمشه ای

اگر به راستى به دنبال مستى هستيد
شرابى بنوشيد كه به قول مولانا:
"مستى آن تا ابد در سر سرمست ماست"
و اگر وسوسه قمار در سر داريد
قمارى رندانه كنيد
كه در آن نه درهم و دينار
بلكه دل و جان خود را ببازيد
به دلدارى و جانانى
كه همه بُردها در اين باخت است.
چنانکه شيخ بهايى گفت:
دین و دل به یک دیدن باختیم و خرسندیم
 در قمار عشق اى دل، كى بود پشيمانی
و عراقی افزود:
به قمارخانه رفتم همه پاکباز دیدم
 چو به صومعه رسیدم، همه زاهد ریایی
برگرفته از کتاب "در صحبت قرآن"
به قلم حسین الهی قمشه ای
 مشق نستعلیق از حسین الهی قمشه ای