بسی پادشاهی کنم در گدایی
حافظ
و هر که دعوی مقامات معنوی و کیمیای عشق و معرفت کند همین خصلت گدایی او را رسوا می کند و بی گمان آن دلق پوش مفلس را که کاسۀ گدایی بر کف گرفته است خبری از کیمیا نیست، 
چنان که شعبده بازی شگفتی می آفریند تا مردم معجزه و کرامت انگارند، صاحبدلی گذر کرد و گفت:
بازی چرخ بشکندش بیضه در کلاه
زیرا که عرض شعبده با اهلِ راز کرد
حافظ
گفتند این به چه دانستی؟ 
گفت از آن کشکول گدایی که دور می گرداند.
برگرفته از کتاب " در صحبت حافظ " 
به قلم حسین الهی قمشه ای
مینیاتور جن گیر اثر حسین بهزاد

صراحی می کشم پنهان و مردم دفتر انگارند
عجب گر آتش اين زرق در دفتر نمی گیرد:
سخن حافظ این است که:
من عاشق زیباییم
بیش از شِلی و کیتس
و بیش از گوته و بلیک
و بدون خیال و اندیشه زیبایی
مرا آرامش و آسایشی نیست
چه بسیار این دل رمیده را پند می دهم
که این سودای زیباپرستی را از سر بدر کن
و خود را به هزار فتنه و آشوب مینداز
اما دلم هیچ رضایت نمی دهد و
به گفته سعدی:
مرا شکیب نمی باشد ای مسلمانان
ز روی خوب، لکم دینکم ولی دینی
من وقتی چون حافظان دفتر وحی الهی را می خوانم
آن را خط جمال لایزال می یابم
و جمال چهره او در پس این جلوه های وحی
حجّت موجه ما بر عشق و مستی و شور و می پرستی است
اما مردمان صورت پرست گمان برند
که من چون ایشان به تلاوت حرف و گفت و صوت مشغولم
در حالی که من همچون مولانا خواهم که:
حرف و گفت و صوت را بر هم زنم
تا که بی این هر سه باشد دم زنم
این شرابخواری روحانی
از چشم مردمان پنهان است
و ایشان تنها آن تلاوت صوری را می شنوند
ومن در اعجابم که چگونه این دوگانگی و دو رنگی
و این زرق و سالوس که آتش اشتیاق ماست
برقی نمی زند و دفتر را نمی سوزاند.
ای کاش این برق
که از خیمه لیلی می جهد
خرمن خیالات و دفتر بی معنی کلمات را خاکستر می کرد
و ایشان را از این خیال واهی
که قرآن می خوانند و ثواب می برند، بیرون می آورد.
برگرفته از کتاب " در صحبت حافظ "
به قلم حسین الهی قمشه ای
تصویر: از نقاشیهای چهل ستون اصفهان

تا در و دیوار را آری به وجد
نیز نام دیگرِ این قرقگاه و منزلگاه معشوق است. همان حما و منزل سلمی است که حافظ فرمود:
یا بَرید الحَمی حماک الله
مرحبا مرحبا تعال تعال
ای پیام آور قرقگاه معشوق، خداوند تو را در سایۀ حمایت خود گیرد
آفرین و هزار آفرین بر تو، بیا بیا که خوش آمد مرا ز آمدنت
...
 برگرفته از کتاب " در صحبت حافظ "
به قلم حسین الهی قمشه ای
نقاشي اثر محمود فرشچيان

خدنگی بر آورد پیکان چو آب
نهاده بر او چار پرّ عقاب
بمالید چاچی کمان را به دست
به چرم گوزن اندر آورد شست
ستون کرد چپ را و خم کرد راست
خروش از خمِ چرخِ چاچی بخاست
چو سوفارَش آمد به پهنای گوش
ز چرم گوزنان بر آمد خروش
چو بوسید پیکان سر انگشت او
گذر کرد از مهرۀ پشتِ او
چو زد تیر بر سینۀ اشکبوس
سپهر آن زمان دست او داد بوس
قضا گفت گیر و قدر گفت ده
فلک گفت احسنت و مه گفت زه
فردوسی
□ در شاهنامه چه بسیار است
لحظاتی که از اقتدار سخن
و فصاحت بیان
خواننده به اهتزاز می آید
و افزون بر لذت داستان
از نفسِ ترکیب کلمات
که مانند یک قطعه موسیقی
موزون و خوش آهنگ و دلنواز است
غرق در لذت و ابتهاج می شود.
یکی از اینگونه قطعات گزیده فوق است
از داستان اشکبوس
که به جنگ رستم آمده
و لاف و گزاف پهلوانی می زند
و رستم بدون اسب و شمشیر
تنها با یک کمان به جنگ او می آید
و با یک تیر او را به جای خود می نشاند.
تیر رستم نیز برای خود حماسه ای دارد که
پهلوانان سپاه دشمن:
میان سپه تیر بگذاشتند
مر آن تیر را نیزه پنداشتند.
برگرفته از کتاب " گنجینه آشنا "
به قلم حسین الهی قمشه ای
تصویر: مینیاتور عهد صفوی

مانند شعر حافظ که فرمود:
ساکنان حرمِ ستر و عفاف ملکوت
با من راه نشین بادۀ مستانه زدند
و مانند شعر نظامی
که محصول بریدن برج کواکب و گشودنِ ستر ملائک است
چنانکه در دیباچه خسرو و شیرین فرماید:
در آن دوران که من در بسته بودم
سخن با آسمان پیوسته بودم
گهی برج کواکب می بریدم
گهی سِتر ملاک می دریدم
و در سطح جهانی جان میلتون در آغاز بهشت گمشده
و دانته در دیباچۀ دوزخ و برزخ و بهشت؛
در هر سه دفتر خود را در حضور الهگان مقدس شعر و موسیقی یافته
و از ایشان در آفرینش آن حماسه های بزرگ
با عباراتی شکوهمند و شور آفرین مدد گرفته اند.
میلتون در دیباچه بهشت گمشده
خطاب به " موزه " الهۀ شعر گفته است:
ای روح روشن الهی مرا تعلیم کن:
آنچه را که در من تاریک و مه آلود است
به نور معرفت خویش روشن گردان
و آنچه را که در من پست و فرو افتاده است
تعالی بخش
تا من بتوانم در جان این سرود
مشیت ازلی پروردگار را به بیان آورم
و کارهای خداوندی را توجیه کنم
و در دل مردمان شیرین گردانم.
شاعرانی که به چنین پیوند های قدسی راه نیافته
و خواسته اند به همّت سخندانی
و هیمنۀ فصاحت و بلاغت
و شوق شهرت شاعری و رویای نام آوری
به حلقۀ دلهای مردمان راه یابند
چون حلقه بر دروازۀ مقصود باز مانده اند
و از ایشان جز صوت و صدایی و کوس و درایی باز نمانده است
و هر چند که به غوغا و غلغله
و حضور مستمر در محفل این و آن
و کتاب فلان و بهمان
پنج روزی بر کرسی شاعری بنشینند
اما چون به راستی معاملتی با فرشتگان آسمان و زمین ندارند
شعرشان از دیوان ها به دل ها نمی آید
بلکه بتدریج با فرو نشستن جاذبۀ نو آوری های بی مایه
از حلقه آشنایی خارج می شود.
دگری همین حکایت بکند که من ولیکن
چو معاملت ندارد سخن آشنا نباشد
سعدی
بوی خوش تو هر که ز باد صبا شنید
از یار آشنا سخن آشنا شنید
حافظ
برگرفته از پیشگفتار کتاب " گنجینه آشنا "
به قلم حسین الهی قمشه ای
تصویر: الهگان هنر و دانش

آسمان گو مفروش این عظمت کاندر عشق
خرمن مه به جوی خوشۀ پروین به دو جو
او چون مادری مشفق مهمانان را
بر خوان کرامت خود می نشاند:
طعامِ اصلی بر سفرۀ او عشق به بشریت
و همدردی با آلام بشری است
همراه با چاشنی شیرین از
قصه های طنز آمیز و عبرت آموز
گاه در قصایدی گران آهنگ
پندهای گران سنگ می دهد
وغصه های سنگین عالم فرودین را
بر دل ها سبک می کند که:
ای دل عبث مخور غم دنیا را
فکرت مکن نیامده فردا را
این دشت خوابگاه شهیدان است
فرصت شمار گاهِ تماشا را
و گاه قصه می گوید از قاضی ظالم پیشه ای
که دزد ضعیفی را محاکمه می کند
یا محتسبی مست غرور و جاه
که با میخوارۀ معرفت آموزی در افتاده است؛
ودر هر دو داستان شما را می خنداند
از آن که نشان می دهد رفتار این هر دو
تا چه اندازه نامعقول و ناموزون است
و گاه نیز به قصه غصۀ محرومان
و ستمدیدگان می پردازد
و چنان نقاشی سوکمندی از حال آشفته
و خاطر آزردۀ ایشان بر می کشد
که دل ها را آب می کند
و گلابی از دیده ها می افشاند
و زمانی دیگر قصۀ شگفتِ موسای نوزاد را
که مادرش به فرمان خدا او را در صندوقی نهاد
و به آب خروشان نیل سپرد؛
با چنان اقتدار و بی خیالی
در قالب مثنوی به نظم در آورده
که بیان شیر صولت مولانا
را در خاطر زنده می کند؛
از جمله آنجا که خداوند مادر موسي
را تسلی می دهد و می فرماید:
کشتی بی ناخدایِ فرزندت
اینک در فرمان خدای جهان است:
ما گرفتیم آنچه را انداختی
دست حق را دیدی و نشناختی
شادروان ملک الشعرای بهار
در مقدمۀ پر شور و حالی که
بر دیوان پروین اعتصامی نوشته
احساس خود را از آشناییِ نخستین
با اشعار پروین چنین آورده است :
در این روزها یکی از دوستان گلدسته ای
از ازهار نو شکفته بدستم داد
و منتی بر گردنم نهاد.
دست از آن رنگین گشت
و دامنم مشک آگین؛
و بوی گلم چنان مست کرد که دامنم از دست برفت.

برگرفته از پیشگفتار کتاب " گنجینه آشنا "
به قلم حسین الهی قمشه ای

جامى
شب قدر از دايره زمان و مكان،
و گردش روز و شب بيرون است.
شب قدر يك رويداد فرخنده است
كه در پى طلب و تلاش سالك در زمين،
و فيض و عنايت الهى از آسمان
رخ مى دهد. 
اين شب نورانى است كه احمد را
به ضيافتِ معراج برد
تا او را شير و شكر دهند
و شراب و شربت نوشانند
و اسرار پنهان ملكوت را 
به او بنمايند.
پس اى سالك راه
و اى عاشق درگاه
تو نيز:
"بر بُراق همت نشين و يك شب
حلقه مِهر و مَه را به در زن اى دل"
مهدی الهى قمشه اى
و به صلاى چاووش عشق،
"برو اندر پى خواجه به اسرا
تماشا كن همه آيات كبرى"
شیخ محمود شبستری
و اگر پرسى توشه راه چيست؟
عجبا كه توشه اين راه
به جاى داشتن و برداشتن،
دست افشاندن است،
از هر آنچه آدمى را سنگين مى كند
تا بر زمين بماند 
و بلكه چون گنج قارون 
در زمين فرو رود.
بنابراين به گفته ويكتور هوگو
عشق بورزید، پرواز کنید.
نوشته حسین الهی قمشه ای (۹۹/۲/۲۵)
نقاشی قدیمی 
www.drelahighomshei.com