و معماری و هنرهای دستی
در سراسر تاریخ همه‌جا به آدمیان رخ نموده است:

ما همه اولاد آدم بوده‌ایم
در بهشت آن نغمه‌ها بشنوده‌ایم
گر چه بر ما ریخت آب و گل شکی
یادمان آید از آنها اندکی
مولانا

این سخن مولانا با گفته نخبگان و نادرگان هنر و اندیشه در جهان
چون افلاطون و میکل‌آنژ و داوینچی و شکسپیر و هوگو و گوته و تاگور و امرسن
در خاور و باختر هم‌آهنگ است
و چنین است عشق ما به نیکویی و دانایی
که آن‌ها نیز هریک گونه‌ای از یادآوری عشق و پیوند با عرصه‌های پیشین است
که از آن به سرشت و فطرت و طبیعت تعبیر می‌کنند
و هر چند ما در این سراچه خاک احساس غربت و دلتنگی می‌کنیم
و چون حافظ آه و ناله سر می‌دهیم که:

به یاد یار و دیار آنچنان بگریم زار
که از جهان ره و رسم سفر براندازم

اما همچنین جای شکر و سپاس نیز هست که
عشق ما به زیبایی و خوبی
هر دم از گوشه‌ای سر بر می‌کند
و به هزار کرشمه جان ما را می‌نوازد
و روز ما را می‌سازد
و با نقش‌های آشنا روح را از رنج این غربت غربیه می‌رهاند.

و از طرفه‌ها و عجایب جهان یکی همین است
که آدمی برای فرشی که خواهد در زیر پای افکند و لگد کند
“سمفونی قالی اردبیل” را با ترکیبات هم‌آهنگ از طرح و رنگ اجرا می‌کند
که اصحاب ذوق یعنی همه آدمیان زیباپرست،
آن را از زیر پای برمی‌کشند
و با افتخار بالای سر می‌آویزند‌
و چون تاج بر تارک “موزه ویکتوریا و آلبرت” می‌نشانند
این است کرامت و اعجاز آدمیزاد که اصحاب صورت
در توجیه آن فرو می‌مانند
و هیچ چاره‌ای نمی‌یابند جز آنکه به دامن افلاطون پناه برند.

فرش ایرانی یکی از عرش‌ها و اریکه‌های هنر است
که هزار منکر خاک‌پرست را انگشت بر دهان
نگاه می‌دارد تا ایمان بیاورند
به اصالت و جاودانگی “زیبایی”
که بی‌هیچ نیاز زیستن و انتخاب احسن
و فارغ از برهان وجودیِ
آنسِلم قدیس و دکارت،
در پیش چشم آدمیان هویدا شده است
و اگر منکران معنویت و الهیتِ هنر را هیچ برهانی غیر از
همین فرش تبریزی که آن را "قالی اردبیل" نامند نبود،
بسنده بود که همه زبان فرو بندند
و سر تسلیم فرود آورند در پیشگاه آن فرش فاخر که بالای آن نوشته است:

جز آستان توام در جهان پناهی نیست
سر مرا بجز این در حواله‌گاهی نیست
حافظ

نوشته حسین الهی قمشه‌ای
۱۴۰۱/۶/۱۳
تصویر قالی اردبیل

 

 و ما داستان مردی را
که بختش خفته بود
در قصه‌های کهنسال ایرانی
خوانده‌ایم
 که چگونه راهی دراز در پیش گرفت
 تا به غاری که بختش
آنجا خفته بود رسید
 و او را به لگد بیدار کرد
اما چون معنی خفتنِ بخت
را ندانسته بود
از بیداری بخت بهره‌ای نبرد.

حافظ بهترین راه را
برای بیدار کردن بخت
گوشزد کرده و آن این است که
چشم در روی آن یار یگانه بگشاییم
و از زلال شفاف جمالش آبی بر
چشم و چهره خواب‌گرفتهٔ خود زنیم
و آن دشمن پنهان را که با چشمهای چالاک بر سر شطرنج سود و زیان
و در سودای مات کردن ماست
مشاهده کنیم:

 در سر شطرنجْ چست است این غراب
تو مبین بازی به چشمِ نیم‌خواب
مولانا

پس به گفته مولانا:
 بزن آب سرد بر رو، بجه و بکن هیاهو
که ز خوابناکی تو همه سود شد زیانی

□ قصه مردی که بختش خفته بود
یکی از افسانه‌های شیرین عبرت‌آموز ایرانی است
که خواندنش کودکان ۹ ساله تا ۹۹
ساله را مجذوب می‌کند
و حکمت می‌آموزد.

متن کامل داستان را می‌توان
با جستجو در شبکه جهانی اطلاعات یافت
و به روایت‌های گوناگون خواند .

 برگرفته از کتاب “در صحبت حافظ”
به قلم حسین الهی قمشه‌ای
ناشر: انتشارات سخن
تصوير: Friedrich A. Moritz Retzsch

 

بر خاک می‌ریزید، چرا درباره یکدیگر
اندیشه‌های زشت می‌کنید
و بر زبان می‌آورید یا از زبان دیگران می‌شنوید و در دل می‌نهید؟

فرمان خداوند این است که
اگر کسی زبان به تهمت و افترا گشود
از گوینده طلب کنید که باید
چهار شاهد عادل بر گفتهٔ خود بیاورد
و اگر نیاورد او را در شمار دروغگویان نهید
و چون ارائه چهار شاهد عادل
بسیار دور از امکان است
در حقیقت فرمان خدا این است که
به هیچ وجه زبان به تهمت و بدگویی
بر یکدیگر نگشایید
که این اتهامات به حقیقت موجب
رواج بیشتر همان بدی‌هایی است که
مردم آن را ملامت می‌کنند.

تنها در یک مورد خداوند اجازه فرموده است
که کسی بدی دیگری را به زبان آورد
و اعلام کند و آن هنگامی است که
اورا ظلمی رسیده باشد
که در این حال تظلّم و دادخواهی
در همه فرهنگ ها لازم شمرده شده است
و در قرآن نیز آمده است که:« لا یحبُّ اللّه الجَهر بالسوء من القول الّا من ظُلِم»
یعنی «خداوند ارادهٔ آن نکرده است که بدی‌ها آشکار شود و بر زبان آید مگر کسی را ظلمی رسیده باشد.»
(نسا: ۱۴۸)

 یکی از بزرگان گفت پارسایی را:
چه گویی در حق فلان عابد که دیگران
در حق وی به طعنه سخنها گفته اند.
گفت: بر ظاهرش عیب نمی‌بینم
و در باطنش غیب نمی دانم.
سعدی

 کمتر آیاتی در قرآن بدین درجه
از تندی و سنگینیِ عتاب و خطاب است
و عجب است از مردمی که کمترین
فرامین الهی را (حتی فرامین توهمی که هیچ سندی بر درستی آن نیست)
قدر می‌نهند و دقت و وسواس به خرج می‌دهند
تا حکمی دقیقاً اجرا شود اما در مسئله
تهمت و غیبت و عیب‌جویی و جاسوسی
و خبررسانی و خبرچینی و رباخواری
و رشوه‌گیری که مُهر و نشان قهر الهی
و آتش جهنم در آیات بسیار
بر آن خورده است، بی‌اعتنا هستند.

برگرفته از کتاب "در صحبت قرآن"
به قلم حسين الهى قمشه‌ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر: Henry Mosler

 

در صحبت عزرائیل عزم رحیل کند،
در پاسخ آن حکیم روسى،
تولستوى، كه پرسيد:
آدمی چه مقدار زمین نیاز دارد؟
خواهد گفت: هیچ
حتی دریغ از دو وجب خاک.
آن دو وجب نيز نیاز بازماندگان‌ است
تا یاد کنند از آن کس که
در جهان داد و دهش کرد
يا بيدادهاى موحش آورد
و بدين ياد او را رحمتی فرستند
يا به طوق لعنتى مفتخر كنند.

اما او خود دیگر عزیمت کرده است
و از پهنه مکان و زمان بیرون جهيده است
و سخنش با ماندگان اين است كه:
رفته چون مه به محاقم كه نشانم ندهند
هر چه آفاق بجويند كران تا به كران
شهريار

آرى او بيرون جهيده است
از دایره شش جهت
و نایره “دیروز” و “امروز” و “فردا”
تا مدام بیندیشد كه:
آه چه کردم
و آه چه کنم که در خور باشد
و آه که در مهیّای کدام عیش مُهنّا
یا طیش ناخوش باشم.

اين سه يار ديرين
“ديروز” و “امروز” و “فردا”
که دمار از روزگار آدمیان برمی‌آورند
چون دانه‌های تسبیح
شمار عمرِ بشمرده را
مدام زیر لب تکرار می‌کنند
تا سُبحه صد دانه کی به پایان آید.
“دیروز” کارشناس حزن و حرمان
و کارفرمای افسوس و حسرت است.
و “امروز” هنگامی است که
باید بینی بر سوهان نهاد
و با دندان‌های فشرده
کمر بر کاری بست.
و به تعبیر شکسپیر:
“فردا” و فردا و فرداهای دیگر
می‌خرامند با گام‌های کوچکشان هر روز
تا آخرین دقایق عمر مقدّر را
به سوی مرگی غبارآلود رقم زنند.

اما چه خوش بشارتی است
که آن باشنده پاینده فرمود:
لِکَيلا تأسوا عَلیٰ ما فاتَکُم
ولا تَفْرَحوا بما اتىٰكم
(حدید: ۲۳)
تا شما را اسفی بر عمر سلف
یا شعفی بر آنچه در خلف آید
بجای نماند.

بلکه شما را اندیشه شایان
و کار درخشان این است که:
در گوش کنید پند آن عارف تابنده
از جزیره نقره‌فام باختر،
رابرت براونینگ را
که از زبان آن یار منتظر گفته است:
من برای شما آدمیان طرحی شگفت ریخته‌ام
و آنچه دیده‌ای و می‌بینی
از صهبای خردسالی و جوانی
و اطوار میانسالی و کهنسالی
تنها گوشه‌ کوچکی از
نقشه فراگیر من است.
اندکی درنگ کن تا تمامی طرح را
ببینی و بپسندی
و تا آن زمان از هیچ چیز
در هراس و تشویش مباش.

نوشته حسین الهی قمشه‌ای
۱۴۰۱/۵/۲۳
www.drelahighomshei.com
 

زیرا من در جمله بشریت حضور دارم؛
از این رو هرگز کسی را مفرست تا بپرسد:
زنگها برای که به صدا در می‌آیند
آن زنگها خبر از مرگ تو می‌دهند.
جان دان

“Any Man’s Death Diminishes Me”

Any man’s death diminishes me
Because I am involved in Mankind;
And therefore never send to know
For whom the bell tolls,
It tolls for thee.
John Donne

شعر از جان دان
برگرفته از کتاب “در قلمرو زرين”
ترجمه حسین الهی قمشه‌ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر: تندیس شاعر اثر Nigel Boonham

گر شما را نه بس اين سود و زيان ما را بس
حافظ

در اين بيت، كه خود به تنهايى،
يک كتاب حكمت و معرفت است،
حافظ در مقام يک كارشناس ارشدِ اقتصادِ روحانى
در "فصوص‌الحکمه" غزلیاتش
چون محی‌الدین فصلی از حکمت حیات را
که می‌توان:
" فصُّ حکمهٍ نقديّه، فى كلمة سوقيه" نام نهاد
به جويندگان كيميا اهدا كرده است
سخن اين است كه:
هان به ديده اعتبار در كار جهان بنگريد
و سود و زيان و رنج و راحت آن را بسنجيد
كه چگونه با هر شهد آن زهرى آميخته
و بر هر مقام و منصب آن
مُهرى از سرنگونى خورده است،
و تماشا كنيد آزمندان دنياپرست را
كه همچون حمّالان محروم
بارى سنگين بر دوش نهاده،
و عرق‌‌ریزان و نفس‌زنان،
به هر سو می‌شتابند و به جایی نمی‌رسند،
جز آنکه ناگاه،
در نقطه‌ای بار بر زمین می افتد،
و ایشان را روانه مرز دیگری می‌کنند.

اینک اگر شما را عبرت این مقامات پوشالی
و سود و زیان تو خالی کافی نیست،
ما را بسنده است
زیرا بر لب جوی زندگی نشسته‌ایم
و گذار عمر را لحظه به لحظه می‌نگریم
و این اشارت ز جهانِ گذران ما را بس.

بدین نگاه آن قدیسان جان‌افشان
که سرمشق‌های سترگ فداکاری
و وفاداری به ساحت انسانیت را
بر صفحه رایانه هستی هویدا کردند،
عظیم‌ترین سود و سرمایه هستی را به کف آوردند:
همچون حضرت مسیح که به تعبیر اسکار وایلد
با تمامی مردمان بر صلیب عشق،
عقد محبت بست‌
تا همه را با خود به بهشت بَرد،
یا مانند امام حسین
که تشنه عشق بود
و رقص‌کنان زیر شمشیر دمشق رفت
و به تعبیر ادوارد گيبون، والاترين تاريخ‌شناس انگلیس،
و بسیاری دیگر از بزرگان باختر،
همه لطایف جانبازی را یک‌جا گرد‌آورد
و علیرغم همه دروغ‌های مردم‌شکار
كه رشك‌‌وران چون ساحران فرعون
به طرّاری بر او بستند و همچنان می‌بندند،
خوش‌ترین آهوی وحشی قداست را
با کمند محبت شکار کرد و
مرتبه «فنا» را به سرحد «این‌همانی» رسانید و گفت:

«نقش همه جلوه نقاش شد
سر هوالله ز من فاش شد
آینه بشکست و رخ یار ماند
ای عجب این دل شد و دلدار ماند»
مهدی الهی قمشه‌ای

نوشته حسين الهى قمشه‌ای
۱۴۰۱/۵/۱۶
www.drelahighomshei.com
 

که به صلح و آرامش رسد
باید قدرت عشق
بر عشق به قدرت
پیروز گردد.
جیمی هندریکس

“The Shortest Way”

When the power of love
Overcomes the love of power
The world will know peace.
Jimi Hendrix

□ یک حرف صوفیانه بگویم، اجازت است؟
ای نور دیده صلح به از جنگ و داوری
حافظ

شعر از جيمى هندريكس
ترجمه و توضيح: حسين الهی قمشه‌ای
تصویر: Roberto Weigand
www.drelahighomshei.com