و بر آنان که شاد و خرسند، بسی کوتاه؛
اما بر آنان که عاشقند،
زمان ابدیت است.
هنری ون دایک

“Protean Time”

Time is:
Too slow for those who Wait,
Too swift for those who Fear,
Too long for those who Grieve,
Too short for those who Rejoice,
But for those who Love, Time is Eternity.
Henry Van Dyke

برگرفته از کتاب «در قلمرو زرّین»
ترجمه: حسین الهی قمشه‌ای
ناشر: انتشارات سخن
تصوير: Salvador Dalí

راه دراز چند ساله را
برای رهایی از چنگال دیوان و ددان
به چند گامی در پیش پای می‌نهد.

داستانی را که اینک حکایت می‌کنیم
در بیان یکی از آن تدبیرهاست
که چگونه می‌توان سیاهچال روح‌فرسا را
به سپیدقله‌ای از سینه‌های پاک
و نفَس‌های روح‌پرور بدل کرد:

قصه این است که:
جوانان دو محله که با هم ستیز داشتند
برای رجزخوانی و رویارویی
در میدانی گرد آمده بودند
تا خار کینه‌های دیرینه را تیزتر کنند
و‌ بر سر و پای یکدیگر فرو کوبند.

در این دهانه دوزخ بناگاه
درویشی شکوهمند،
از قافله خوبان، گذر کرد.
و بی درنگ سردسته یک گروه
خود را در پای او افکند
و به عرض ارادت و اخلاص
و تحسین و ستایش مشغول شد.
معلوم بود که آن درویش
مرشد بی‌چون و چرا
و مقتدای مُسلّم آن گروه است.
و از قضا سردسته آن گروه دیگر
نیز درویش را نیک می‌شناخت
و با او نرد ارادت می‌باخت.

و در این حال که آن دو سرگروه
هر یک سر در پای درویش نهاده
و به عرض بندگی و سرسپردگی
نسبت به آن مرشد شریف و والا
مشغول بودند،
بناگاه نگاهی به یکدیگر انداختند
و یکی دیگری را گفت:
تو این مرد روحانی و قدیس آسمانی
را دوست می‌داری؟

و آن دیگری گفت ما همه خاک راه این مرد افلاکی هستیم.

و آن سردسته دیگر گفت
ما نیز در پیش او:
"بندگانیم جان و دل بر کف
چشم بر حکم و گوش بر فرمان"
(هاتف اصفهانی)

پس آن سرگروه نخست گفت
با چنین پیوند که ما هر دو
با این مرد فرهمند داریم
چرا باید با یکدیگر بجنگیم
و خون در دلهای یکدیگر کنیم.
چه خوشتر که همین دم
روی یکدیگر ببوسیم
و به یُمن گام‌های فرخنده این مرد
که به‌سوی ما گذر کرد،
ما نیز گام‌های خود را
به کوی دوستی و مهربانی
بگردانیم
و یار و دلدار یکدیگر باشیم.

□ اگر مردم محله‌های جهان
که همگی در سرشت خویش
منت‌گذار عشق و محبتند،
و در “پیشگاه قدس انسانی”،
به فخر و مباهات زانو می‌زنند،
همچنان بر زانو
روی یکدیگر ببوسند
و آشتی کنند
و بجای خون، اشک شوق
از دیده ببارند
آیا این بهشت موعود نخواهد بود؟

برگرفته از داستان دیرین صوفیان
بازنویسی و تفسیر:
حسین الهی قمشه‌ای
۱۴۰۰/۱۱/۱۷
www.drelahighomshei.com
مینیاتور قدیمی

زهر می‌خرند و شکر می‌فروشند،
خار می‌خرند و گل نثار می‌کنند.
نظامی در خسرو و شیرین
گفتگویی میان خسرو و رقیب عشقی‌اش فرهاد آورده
و ارکان تجارت عشق را در ديار آشنایی
در دهان شهدآفرین فرهاد نهاده است:
نخستین بار گفتش از کجایی
بگفت از دارِ مُلک آشنایی
بگفت آنجا به صنعت در چه کوشند؟
بگفت اندُه خرند و جان فروشند
بگفتا جان فروشی در ادب نیست
بگفت از عشق‌بازان این عجب نیست

چنانکه خداوند از اهل ایمان
نفْس‌ها و مال‌های ایشان را
(که چون خار در پایشان فرو رفته
و چون مار هر دم وجودشان را زهرآگین می‌کند) از آنان می‌خرد،
و در برابر باغ فردوس می‌فروشد،
و به ضیافت بهشت دعوت می‌کند؛
بهشتی که درهای آن پیوسته باز است
و تنها جواز ورود به آن، ترک هواست:
آفتِ این در هوا و شهوت است
ورنه اینجا شربت اندر شربت است
مولانا

پس هر که خواهد بدان یارِ گلرخسار
در رسد،
باید که از خارِ هستی خویش توبه کند:
هستیِ ما خارِ گلستانِ وجود است
با رویت ای گل‌آفرین از خار توبه
مهدی الهی قمشه‌ای

و هرچه از بدی‌ها و زشتی‌ها گفته‌اند
همه مقصود همان نفْس بدکار
و اشتر خارخوار است
که مجنونِ دیار عشق باید
برای رسیدن به لیلی از آن اشتر پیاده شود
چنانکه در حکایت تنازع مجنون با شتر در مثنوی آمده است
که وقتی مجنون دید میل اشتر
به کرّهٔ نوزاد خویش است
و رو به سوی آخور دارد،
و چون یک لحظه غافل شود،
از راه دیار لیلی باز می‌گردد،
و در این تردّد، راه یک روزه، سالها به طول انجامیده است:
گفت ای ناقه چو هر دو عاشقیم
ما دو ضد بس همره نالایقیم
تا تو با من باشی ای مردهٔ وطن
بس ز لیلی دور مانَد جانِ من
سرنگون خود را ز اشتر در فکند
گفت سوزیدم ز غم تا چند چند
مثنوی

برگرفته از “کتاب مقالات”
به قلم حسین الهی قمشه‌ای
ناشر: انتشارات روزنه
تصویر: Mazhar Ali Khan
 

و ذهن را بال می‌دهد
و خیال را به پرواز می‌آورد
و جذبه‌ای از لطف و دلربایی
بر زندگی می‌افزاید
و همه چیز را از شادی و شادابی سرشار می‌کند.

موسیقی جوهر نظم و آراستگی است
موسیقی آدمی را به هر آنچه
“خوب” و “درست” و “زیبا”ست
رهنمون می‌شود
و خود براستی صورت مثالیِ
این هر سه گوهر است
که هر چند به چشم نمی‌آیند
چهره‌ای درخشان و دلی پرتوان
و عمری جاودان دارند.

ترجمانی از گفته‌های افلاطون

□ گوته شاعر و حکیمِ
فرهنگ‌آفرینِ آلمانی
همگان را تشویق کرده است
که هر روز یک قطعه موسیقی خوب بشنوند

□ موسیقیِ خوب آهنگ‌هایی است
که بزرگان هنر و فرهنگ در جهان
آنها را ستوده‌اند و می‌ستایند.

□ گوته همچنین
خواندن یک شعر شورآفرین
و تماشای یک نقاشی روح‌بخش و تأمل برانگیز
و انجام یک کار خوب
که دیدن و شنیدنش
همه را به وجد و سرافرازی می‌آورد،
در برنامه روزانه فرهیختگان نهاده است.

□ اینها مائده آسمانی حضرت عیسی
و منّ و سلوای حضرت موسی
و شراب رحیق احمد است
که به تعبیر قرآن
می‌زیبد هوشمندان در کسب آن
با هم چالش کنند.

□ شکسپیر نیز گفته است که
اگر موسیقی غذای عشق است
پس بنوازید.
و نیز موسیقی را طعام و شرابی
برای تاجران بازار عشق
و عاشقان خیال‌پرداز دانسته است.

□ و از مولانا می‌شنویم:
پس غذای عاشقان آمد سماع
که در او باشد خیال اجتماع

□ بنابراین دعای ما
هم‌آهنگ با سنایی این است که:
به هرچ از اولیا گفتند “رزّقنی” و “وفّقنی”
به هرچ از انبیا گفتند “آمنّا" و "صدّقنا"

از گفته‌های افلاطون
ترجمه و توضیحات از حسین الهی قمشه‌ای
www.drelahighomshei.com
تصویر: Louis Carmontelle

کشتی نوح حلقهٔ مردان خداست
که هرکس با ایشان نشیند،
از غرقاب کثرت و طوفان حادثات
در امان ماند.
خطاب حافظ به ظاهر
با خویشتن است
اما بدین بهانه که با خویش
سخن می‌گویم،
همگان را به کشتی نوح
رهنمون شده است.
و به حقیقت کشتی نوح
خود حافظ است و ادبیات قدسی
و روحانی شاعران و بزرگان دنیا.

امروز اگر مردمان
بر چنین کشتیهای روحانی
از ادبیات جهان سوار شوند
نه تنها از خطرات عالم کثرت
و هیولای روزمرگی
در امان خواهند ماند،
بلکه خواهند توانست
عامهٔ بشریت را نیز در این کشتی‌ها
که ظرفیت نامحدود دارد سوار کنند
و با خود به ساحل امن برسانند:
باش کشتیبان در این بحر صفا
که تو نوح ثانیی، ای مصطفی
مولانا

□ عجب است از آنان که
به اینهمه اشارات معنوی
بی‌اعتنا مانده و شعر حافظ را
به نازل‌ترین دلالات لفظی آن بازگردانده‌اند،
و بی‌گمان روزی خواهد آمد
که از شرم آن سخنان روی در دیوار خواهند کرد.

اینک آن نوحی که لوح معرفت کشتی اوست
هرکه در کشتیش ناید غرقه طوفان کند
مولانا

برگرفته از کتاب «در صحبت حافظ»
نوشته حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
مینیاتور قدیمی

پيشانى تو را چون بوسه خوشبختى
نوازش خواهد كرد؛
آن هنگام كه با خويشتن تنها باشى
در كنارت مى‌نشيند
و در گوشت زمزمه مى‌كند
و تو را مشغول مى‌دارد.
و آن هنگام كه در ازدحام
و انبوه مردمان گرفتار باشى
همچون حصارى امن
تو را در خود پناه مى‌دهد.
ترانه‌های من
رؤياهاى تو را
همچون دو بال خواهد بود
كه قلبت را تا مرزهاى ناشناخته
بالا مى برد.
ترانه‌های من
ستاره وفادارى است
كه در تاريكى شب
بالاى سرت خواهد درخشيد.
ترانه‌های من
در نى‌نی چشمان تو
خواهد نشست
و دامنه بیناییت را
تا ژرفای اشیاء گسترش خواهد داد.
و آن هنگام که صدای من
در مرگ خاموش شود
ترانه‌های من
همچنان در قلب زندگی
با تو سخن خواهد گفت.

رابیندرانات تاگور

□ ترانه‌های خوش آهنگ تاگور
همان شعرهای کوتاه و بلند اوست
که بر پیشانی روح ما بوسه می‌زند
و چون یاری وفادار
در تنهایی و ازدحام
و بیداری و خواب
در کنار ماست؛
رؤیاهای ما را بال می‌بخشد
و تاریکی های ما را روشن می‌کند
و نور چشمهایمان را
تا درون سنگ و آهن
سریان می‌دهد
و حتی مرگ شاعر نیز
این مصاحبت فرخنده را
تعطیل نخواهد کرد.

این سخن تاگور را می‌توان
به تمامی شاعران عشق‌آشنای جهان
چون سعدی و مولانا و حافظ
و شکسپیر و گوته و میلتون
تعمیم داد:
شعر حافظ در زمان آدم اندر باغ خلد
دفتر نسرین و گل را زینت اوراق بود
و شعر طاهر عریان است که
بر قامت ما قبای محبت می‌پوشاند
و این شعر مولاناست که می‌گوید:
این سخن آبی‌ست از دریای بی‌پایان عشق
تا جهان را آب بخشد جسمها را جان ‌کند
و این شکسپیر آسمانی‌ست
که در وسط نمایشنامه شب‌ دوازدهم
ناگهان در گوش جان
زمزمه می‌کند که:
عشق کالای نقد جهان است،
خنده کن تا دلت شادمان است،
راز فردا ز چشمت نهان است،
در تأمل هزاران زیان است.

□ تاگور برنده جایزه نوبل ادبیات ۱۹۱۳
از قافله‌سالاران موکب عشق به
زیبایی و دانایی و نیکویی است.

شعر و نقاشی از رابیندرانات تاگور
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه‌ای
www.drelahighomshei.com
 

كه بنابر حديثی از پیامبر اکرم
اگر تنها همان يك آيه
بر پیامبر نازل شده بود
براى هدايت امت بسنده بود.
كوتاهترين اين آيات
در سوره حجرات آیه ۱۳ آمده است
بدين مضمون که:

اى مردم ، ای جمله آدمیان
ما شما را زوج آفريديم از زن و مرد
و شما را از گروه‌ها و دسته‌ها
و آیین‌ها و نژادها
به هزار اطوار گوناگون آفریدیم
تا شما همگی با هم آشنا شوید
و به احوالِ هزارگونِ یکدیگر معرفت یابید
( و بهره‌مند شوید).
اما چنین مقرر داشتیم
که هیچکس را بر هیچکس
به سبب آن اطوار و اوصاف،
بر یکدیگر برتری نباشد
بلکه تنها معیار برتری و بهتری مردمان
همان عزت و کرامت
و سربلندی ایشان باشد،
که کدامیک از همه پرهیزگارتر
و پاکیزه‌تر و آراسته‌تر
در پیشگاه پروردگار خود
خواهند بود.

□ اگر تمامی گروه‌ها
و دسته‌های دینی و آیینی
که نامها و القاب بی‌شمار بر خود نهاده‌اند
و به تعبیر زیبای آفریدگار شاهنامه:

زیان کسان از پی سود خویش
بجویند و دین اندر آرند پیش

جمله نامها و القاب را رها کنند
و به کرامت‌های معنوی
چون راستی و درستی
و محبت و دوستی
و خیر و خدمت به یکدیگر پردازند،
هم نزد خداوند و هم نزد یکدیگر
ارجمند و بزرگوار خواهند بود.

آیا هنگامه آن نرسیده است
که همه بهانه‌جویان
از شرمِ خطاهای خویش
به حریم قدسی انسانیت بگریزند
و به سعادت همزیستی دوستانه
و دلجویانه با یکدیگر مشرف شوند؟

و کاری از این فرزانه‌تر و خردورزانه‌تر
در جهان چه خواهد بود؟

حسین الهی قمشه‌ای
۱۴۰۰/۱۰/۵
www.drelahighomshei.com
تصویر: Abdurrahim Buza