در فرهنگ جهان
از جمله فرهنگ ما، در این ساحت،
کتاب‌ها و مقالات بسیار نوشته‌اند
و ما می‌توانیم از نادره ذوق و اخلاص
شیخ محمود شبستری بشنویم:
کسی مرد تمام است کز تمامی
کند با "خواجگى" كارِ "غلامى"
يا از نظامى جادو سخن
كه در ستايش چنين قهرمانانى
از زبان خود كه انگاره نگارينى
از اوصاف درخشان آدمى است گفت:
منم سرو پيراى باغ سخُن
به خدمت كمر بسته چون سروبُن
فلك وار دور از فسوس همه
"سرآمد" ولى "پاى‌بوس" همه
چو برجيس بر دفعِ هر بدگمان
كمان دارم و برندارم كمان
چو زُهره دِرَم در ترازو نهم
ولى چون دهم بى ترازو دهم
نخندم بر اندوهِ كس برق‌وار
که از برقِ من، در من افتد شرار
به هر خار چون گل صلایی زنم
به هر زخم چون نی نوایی زنم
نمایم جو و گندم آرم به جای
نه چون جو‌فروشانِ گندم‌نمای
شکر دانم از هر لب انگیختن
گلابی ز هر دیده‌ای ریختن
کسی را که در گریه آرم چو آب
بخندانمش باز چون آفتاب

□ در حديث شهد‌آمیزِ احمد آمده است:
سيد القوم خادمهم:
سرور هر قومى آن است
كه در خدمت آنهاست.

□ با خويش مى گويم
اين از صفات درخشان انسانى است
چرا ما چون نظامى در شأن خود نخوانيم
چنانكه حافظ گفت:
منم كه شهره شهرم به عشق ورزيدن
منم كه ديده نيالوده‌ام به بد دیدن

حسین الهی قمشه‌ای
۱۴۰۰/۸/۹
تصویر از کمال‌الدین بهزاد
www.drelahighomshei.com

او هجاهای خاردار خود را
به یک دم با خروش پرتاب می‌کند
و باز خاموش می‌شود.
اما هر کجا آن هجاهای برّان فرود آیند
آنها که جان سالم به‌در برده‌اند
گویند در آن روز جان‌بازی
برادر نشانداری بر خاک افتاد.
هر کجا خورشید نفس زنان بگذرد
و هر کجا که روز ولگرد پرسه زند
حمله خاموشش همانجاست
و پیروزیش نیز همانجاست.
بنگر این چیره‌دست‌ترین
کماندارِ هستی را
که چگونه آماج‌های گزیده‌اش را
با مهارتی شگرف به درستی
نشانه می‌گیرد،
و متعالی‌ترین آماج او
یک روح فراموش شده،
و از دست رفته است.
امیلی دیکنسن

□حکایت کنند که راهزنی
در بیابان رهگذری را یافت
و گفت هر چه در چنته داری
به من بسپار
رهگذر گفت مرا همسر و فرزندانی است
که در انتظار لقمه نانی
و نقد روانی نشسته‌اند.
راهزن گفت
مرا نیز همسر و فرزندانی است
که هر بامداد گویند
ای سست عنصر بی‌مایه
برو قافله‌ای بزن و جامه‌ای بکَن
و کیسه‌ای ببُر
و ما را خورش و پوششی بیاور.
رهگذر گفت آنچه من دارم
بیش از چند روزی کام تو را
بر نمی‌آورد‌.
اگر خواهی تو را هدیه‌ای دهم،
که تا آخر عمر از غیر بی‌نیاز شوی.
راهزن گفت آن چیست؟
گفت آیه‌ای از قرآن است که می‌فرماید:
سوگند به همه وعده‌های نیکو
که داده شده است،
روزیِ شما در آسمان است.
راهزن نعره‌ای بزد
و سر در بیابان نهاد و رفت.

□این است آن کلام تیغ در دست
و این است آن روح فراموش شده
که در انتظار تیری از آن
کماندارِ هستی بوده است.
و چنین است قصه فُضیل راهزن
که در ترنم قرآنی در قافله شنید:
آیا وقت آن نرسیده است؟
و تمام ذرات وجودش فریاد بر‌آوردند
که آری آری اینک هنگام‌ بازگشت
به زیبایی و نیکویی است.

□عطار در تذکرة الاوليا
داستان‌های بسیاری از این دست
حکایت کرده است که خواندنی‌ست.

□کاش آن کماندارِ هستی
همه راهزنان و غارتگران
و درنده‌خویانِ جهان را
در آماج این تیرِ آگاهی‌بخش
و این شمشیر مسیحا‌دم می‌نهاد
و بشریت را از شر ایشان
و ایشان را از شر خودشان می‌رهانید.

شعر از امیلی دیکنسن
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه‌ای
تصویر از ‌Charles-Amable Lenoir
www.drelahighomshei.com

(از شتر و گاو و گوسفند)
عبرت و حکمت است
که ما از میان ( دو جسم ناپاک)
خون و سرگین ،
شما را شیر پاک و خالص می‌نوشانیم
که در طبع نوشندگان گواراست.
و در میوه‌های درخت خرما و انگور
که از آن شربت‌های شیرین
و روزی نیکو به دست آرند
نیز خردمندان را نشان (قدرت)
پروردگار پدیدار است.
سوره نحل: ۶۶ و ۶۷

□هوشمندان و صاحب‌نظران
از مشاهدهٔ نظام شگفت‌انگیز عالم
درمی‌یابند که:
لعبت‌بازی پسِ این پرده هست
ور نه بر او اینهمه لعبت که بست
نظامی، مخزن الاسرار

کیست که شگفت‌انگیزترین
دستگاه پالایش را
در درون حیوانی نصب می‌کند
تا از میانهٔ خون و روده
شیری چنان پاک بی کمترین آمیختگی
و آلودگی برای نوشیدن فرزند آن حیوان
و فرزندان انسان عرضه کند:
در میان خون و روده، فهم و عقل
جز ز اکرام تو نتوان کرد نقل
مثنوی

امروز در جهان کتابهای ارزنده‌ای
به دست دانشمندان برجسته
به طبع رسیده است،
که موضوع آن حضور خداوند
در میانهٔ صدهزاران طرح و نقش
و رنگ در جهان است.
از آنجا كه هر کجا طرحی و ترکیبی منسجم
و هدف‌دار می‌بینیم
نشان طراحی خبیر و آگاه است
هرگز این افسانهٔ نامعقول
در دل آدمیان نمی‌نشیند
که در اثر یک سلسله تصادفات
و مقارنات اتفاقیه،
قابلیت‌ها و امکانات در جهت
عالی‌ترین فعلیت‌ها حرکت کنند.

برگرفته از کتاب “در صحبت قرآن”
تألیف: حسین الهی قمشه‌ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر از Johannes Vermeer

و لباسهایش و سلیقه هایش
و از آنچه خوش نمی‌دارد
و از داستان‌هایی که نقل می‌کند
و از طرز راه رفتنش
و حرکات چشم هایش
و ظاهر خانه‌اش و اتاقش،
زیرا هیچ چیز بر روی زمین
مستقل و مجرد نیست،
بلکه همهٔ چیز ها تا بی‌نهایت
با هم پیوند و تاثیر دارند.
رالف والدو امرسن
اگر یک ذرّه را برگیری از جای
همه عالم خلل گیرد سراپای
گلشن راز
□ سخن امرسن اين است
كه جهان آكنده از دلالت‌هاست
و هر چیز می‌تواند
گواه چیز دیگر باشد:
هماهنگی‌ها بر فرهنگ‌ها
و ناموزونی‌ها بر نابسامانی‌ها
گواهی می‌دهند
و شایسته است که آدمی
معیارهای خود را
در هر چیز تعالی بخشد
از دوستی‌ها و موسیقی‌ها
و کتاب‌ها و جامه‌ها
و سخن‌ها و نگاه‌ها
تا هیچ شاهدی نتواند
در ساحت کمالات انسانی
بر او گواهی ناهنجار دهد.
چنانکه داستان کوتاه "قلب سخن چین"
اثر ادگار آلن پو نشان می‌دهد
که چگونه قلب خطاکار
هر دم جوش می‌زند
و خروش بر می‌آورد
که من چه‌ها کرده‌ام!
□ مقالات فراوان امرسن
هر یک دروازه‌ای است
به اقلیم دانایی و بینایی،
که پیوسته بر روی همگان باز است،
بی هیچ پرسنده‌ای
که تو کیستی
و برگه ورودت کجاست.
شعر از رالف والدو امرسن
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه‌ای
برگرفته از کتاب "در قلمرو زرین"
ناشر: انتشارات سخن
تصویر امرسن از Suzann Sines

و آن کار بی‌درد او را میسر نشود
- خواه دنیا، خواه آخرت،
خواه بازرگانی، خواه پادشاهی،
خواه علم، خواه نجوم و غیره.
تا مریم را درد زِه پیدا نشد،
قصد آن درخت بخت نکرد که:
فَأَجَاءَهَا الْمَخَاضُ إِلَىٰ جِذْعِ النَّخْلَةِ
( آن‌گاه درد زاییدن او را به کنار درخت خرمایی کشانید)
او را آن درد به درخت آورد،
و درختِ خشک میوه‌دار شد.
تن همچون مریم است
و هر یکی عیسی داریم:
اگر ما را درد پیدا شود، عیسای ما بزاید؛
و اگر درد نباشد، عیسی،
هم از آن راه نهانی که آمد،
باز به اصل خود پیوندد-
الا ما محروم مانیم و ازو بی‌بهره.
مولانا
□ درد نزد مولانا و دیگر عارفان،
همان طلب و شوق
و ادراک جدایی از عالم وصال
و سعادت است.
این درد اصل همۀ درمانها
و جوهر دین و مایۀ وصول به جملۀ برکتها
و زایندۀ لطیفۀ نهانی انسانیت است
که از آن تعبیر به مسیح می‌کنند.
عطار در منطق‌الطیر گوید:
ذره‌ای دردم ده، ای درمان من!
زانکه بی دردت بمیرد جان من.
ذره‌ای درد از همه آفاق به؛
در دو عالم یک دل مشتاق به.
کفر کافر را و دین دیندار را؛
ذره‌ای دردت دل عطار را.
□ این درد تعبیر دیگری
از همان عشق است
که با طلب آغاز می‌شود:
زین طلب بنده به کوی تو رسید
"درد" مريم را به خرمابن كشيد
مثنوی
اين "درد" خود نوشداروى همه دردهاست:
مرحبا اى عشق خوش سوداى ما
اى دواى جمله علت‌های ما
ای دوای نخوت و ناموس ما
ای تو افلاطون و جالینوس ما
مثنوی
این "درد" است كه
مثنوى مولانا مى‌آفریند
و غزلیات سعدی و حافظ می‌سراید
و به زبان دانته و شکسپیر شعر می‌گوید
و شور می‌آفریند
و وجد و مستی و غوغا به پا می‌کند:
شر و شور دوران فکنند مستان
سرِ هوشمندان هنری ندارد
مهدی الهی قمشه ای
این "درد" است كه مى‌تواند
همه بشریت را از سپید و سیاه
و مؤمن و کافر
بر سر سفره خود بنشاند
و با شهد دوستی و شراب انس
مژده پایان همه جنگ‌ها را
به گوشهای تشنه برساند.
برگرفته از كتاب "گزيده فيه مافيه"
تأليف: حسين الهى قمشه‌ای
ناشر: انتشارات علمی و فرهنگی
تصویر حضرت ایوب پس از رنجها، از ویلیام بلیک

و گوهر روح را بر دُر و گوهر
و درهم و دینار اختیار می‌کند
و کار خلاق را به‌جای سود و سودا
و تجارت برمی‌گزیند،
و شور و هیجان و وجد و نشاط را
بر جهالت‌ها و بازیچه‌ها انتخاب می‌کند،
چنین کسی در این دنیای بیقدر
و سبک‌مغز که ما در آن زندگی می‌کنیم،
مسکن و مأوایی نخواهد یافت.
هرمان هسه
□ همه گزینش‌های نیکو،
در آن سخن ابراهیم درج است که گفت:
من آنها را که غروب می‌کنند دوست نمی‌دارم
ستاره باشد ، ماه یا خورشید
من روی در کسی دارم،
که آفریدگار آسمان و زمین است.
سر و صداها از عالم حادثات است
که می‌آیند و می‌روند.
و لذت‌ها و عشرت‌ها
هیچ نشانی بر شنزار زمان
بجای نمی گذارند،
مگر برای آه کشیدن و حسرت خوردن
و سودها و سوداها همه
در زیان و خسرانند،
مگر آنها که ایمان آورند
به زیبایی و دانایی و نیکویی.
و طلاها در پیش درخش روح
که عین شادی و سرخوشی است،
رنگ می‌بازند و زرد‌روی می‌مانند
و کودکانِ بازیگوش عالم
به اندک زمانی
بساط بازی را جمع می‌کنند
و تهی‌دست به خانه می روند.
اما موسیقی از فراسوی زمان می‌آید.
و خورسندی و آرامش درون
لذت‌ها را پشت سر می‌گذارد.
و کار خلاق سرچشمه جوشان
و سرمایه خروشان جامعه بشری است.
و روح اگر طلا نیست، کیمیاست
که چون سه شاهزاده سراندیب
دست به هر چه زند
اگر خاکستر باشد زر و سیم می‌گردد،
و شور و هیجانْ شجاعت و شهامت می‌آورد
زیرا پیوندی با بی نهایت دارد.
از این رو در دنیایی که روی در
افول و غروب معنویت کرده است،
و عامه مردمان بر خلاف ابراهیم
غروب کنندگان را دوست می‌دارند
ابراهیم‌ها تنها می‌مانند
و نمرودها آنها را در آتش می‌افکنند.
اما آن آتش بر ایشان گلستان
و سنبل و ریحان و ضیمران می‌شود.
شعر از هرمان هسه
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه‌ای
نگارگری قدیمی
۱۴۰۰/۷/۶
www.drelahighomshei.com

اين طلب در تو گروگانِ خداست
زآنكه هر طالب به مطلوبى سزاست
مولانا
طلب یک صدای آشناست
بانگ جرسی است،
که از کاروانِ سلمی می آید.
یا صدای آب برای تشنه‌ای،
که تشنگی را از یاد برده است.
یا درد جانکاهی است،
که مریم را به خرمابُن می‌کشاند.
یا هدهدی است که مرغان عالم را،
به سیر در منازل عشق فرا می‌خواند.
یا قلعه هوشرباست كه بر دیوار آن،
نقشی از دختر پادشاه چین نهاده‌اند.
یا دروازه شهری است که بر بالای آن
نقش زیبارویی نهاده،
و شرایط وصال او را
برای طالبان بر شمرده‌اند‌
که به گفته نظامی:
هر که را این نگار می‌باید
نه یکی جان هزار می‌باید
یا رؤیایی است که آدمی را بیدار می‌کند.
یا یکی از فرشتگانی است که
در شب قدر نازل می‌شوند،
و سلام و درود می‌آورند.
یا نشان گنج پنهان است
که جویندگان لعل و گهر را،
از ساحل فراغت تا جزیره گنج می‌کشاند.
یا شاهراهی است که از دیار شب
به اقلیم روز می رود.
یا چو بانگ رعد هنگام بهار
باغ می‌یابد از او چندین نگار‌
یا چو بر درویشْ آوازِ زکات
یا چو بر محبوسْ پیغامِ نجات
یا چو بوی یوسفِ خوبِ لطیف
می زند بر جانِ یعقوبِ نحیف
چون دم رحمان بود کان از یمن
می رسد سوی محمد بی دهن
یا ز لیلی بشنود مجنون کلام
یا فرستد ویس رامین را پیام
مثنوی
□ اربعين ما امروز
بر مزار آن قديس يگانه
اين است كه سخنى بشنويم
از يكى از دلباختگان او كه گفت:
من بيست سال است
كه در خدمت اين حماسه عشق
و اعجوبه جوانمردى كار مى‌كنم،
و آنچه در اين بيست سال ديدم
اين است كه:
همه كسانى كه به سوى خانه او مى‌رفتند
امیدوار بودند که او
نیاز ایشان را به ناز بر خواهد گشود.
و همه کسانی که از خانه او بیرون می‌آمدند،
شاد و خندان بودند
که این مرد، مردانه نیاز ما را برآورد.
□ پس او را طلب باید کرد
و به سوی اوصافش راه باید سپرد.
برگرفته از پیشگفتار مترجم کتاب "طلب"
نگارش به انگلیسی: مرتضی الهی قمشه ای
ترجمه: حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات پیک علوم
نگارگری قدیمی