بجویند و دين اندر آرند پيش
شاهنامه فردوسی

بيتى شگفت است
از سرمشق‌های بدیع فصاحت.
و آن به صراحی فاخری مانَد
که شرابی هفت هزار ساله
از دیرینه‌ترین اندیشه‌ها را
در خود جای داده است.
و عجبا که در همین یک بیت کوتاه
سه جفت از سرکش‌ترین
معانی جنگ‌آفرین را در کنار هم نهاده
تا نهاد اهریمنی انسانِ کج‌نهاد را
به نمایش آورد.

جفت نخست،
دو اندیشه رویاروی سود و زیان است
که جمله آدمیان در حلقه زنار او گرفتارند.
و دیگر یک جفت دشمن دیرینه
با نام‌های آشنای"من" و " تو" است
كه بى هيچ شرمگينى يكی دیگری را گويد:
سود از آنِ من
و زيان از آنِ تو و همه كسان ديگر
و اگر پرسند
اين به كدام سیرت و سان راست مى‌آید،
جفت سوم را در میان می‌آورد،
و آن کفر و ایمان است؛
ایمان آن چیزی است که «من می‌گویم»
و کفر هر آن چیز که «تو می‌گویی».

و این است خوشترین بهانه غارتگری
و این است پروانه تاختن بر جان و مال مردمان.
و چه بسیار نسل‌ها و عصرها آمدند و رفتند
و این بهانه خوش‌آیین را بر فرق یکدیگر کوفتند
تا سود خود جویند و زیان کسان خواهند.
و راز بزرگ این است
که در این سوکنامه
دین و آئین تنها یک بهانه است
و بزهکار سترگ،
همان نفس بیشی‌خواه
و سیری‌ناپذیر آدمی است،
که هزار بهانه دیگر در آستین دارد
و چون گرگ با گوسفندی
که در بخش فرودین رودخانه آب می‌نوشد،
گوید چرا آب را گل‌آلود می‌کنی،
بر من واجب است تو را هم بدرم
و طعام خود کنم.

این است فصاحت فردوسی
که چنین سفسطه روشن و شفاف
و چنین جدال گسترده اهریمنی را‌
تنها در ده کلمه گنجانیده
و در عین حال ضرباهنگ عروضی
و انسجام و هم‌آهنگی کلمات را‌
با تردستی دست‌نشانده خود کرده است.

نوشته حسین الهی قمشه‌ای
۱۴۰۱/۳/۱۶
تصویر: Jean-Baptiste Oudry
www.drelahighomshei.com
 

بر من نمی‌تابد و مرا شاد نمی‌کند
اما می‌توانم درهای آن
کلیسای کهنسال را بگشایم
و گام بر خاکی نهم،
که تو را در آغوش گرفته است
می توانم بر آن سنگ سرد
و نمناک بایستم
و بیندیشم که در زیر این
تودۀ سنگین و فسرده،
سبک‌ترین و مهربان‌ترین دلی
خفته است که هرگز شناخته‌ام
با این همه،
هرچند که دیگر تو را نمی‌بینم،
اما همین که به موهبت دیدارت رسیده‌ام
مایۀ آرامش و تسلی خاطر است
و هرچند دوران عمر فانی‌ات
گذشته است
و دیگر در فضای هستی ما نیستی،
اما چه شیرین است این اندیشه
که روزگاری چون تویی
در جهان زیسته است
و روحی چنان نزدیک به آسمان
در پیکری به جمال فرشتگان
با دلی آنچنان لطیف و مهربان
روزگاری این کرۀ حقیرِ خاکیِ ما را
شادی بخشیده است.
آن برونته

□خواهران برونته " امیلی"،
"شارلوت" و "آن"
هرسه هم شاعر و هم نویسنده بودند
و هرسه عمری کوتاه داشتند.
مرثیه لطیف و پراحساس فوق را
"آن" در سوک و ستایش خواهر نازنین خود "امیلی" سروده است.

□ عمر این سه فرشته به‌رغم آنچه نوشته آمد چندان بلند و ارجمند است که در دویست سالگی همچنان صدایشان گوشها را می‌نوازد.

□ حماسه انسانی در همین است
که کردار او، آب و رنگ فرشتگان گیرد
و تاج افتخاری باشد
که در زندگی و مرگ
مایه نشاط و مستی
و بهجت و سرخوشی آدمیان گردد

□ اینگونه شعرها
خاطر زندگان را پیش هم عزیز می‌کند.

شعر از "آن برونته"
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه‌ای
تصویر منسوب به Edwin Landseer
www.drelahighomshei.com

همگی در خسران و زیان خواهید بود
مگر آن کسانی که ایمان آورند (به خوبی و راستی)
و کارهای نیکو کنند
و یکدیگر را به حق‌گویی و حق‌جویی فراخوانند
و در سختی ها یکدیگر را به شکیبایی و پایداری برانگیزند.
(والعصر: ۱ - ۳)

در این روزگار که آدمیان بیش از هر زمان
به پیشه بازرگانی و حسابِ سود و زیان روی کرده‌اند
چه خوش است کلمات قدسی این سوره را
بر صفحه رایانه آسمان به نمایش گذارند
با خطوط رقص آگین پارسی،
و با حروف پرصلابت گوتیک،
یا خطوط خوش انحنای رومیان،
یا به خط ختا و ختن که در آن کلمات، فارغ از حروف
در رقص و حالتند
یا هر خطی دیگر از میخی تا هیروگلیفی
با کلکی از نور نقش کنند
باشد که همه سودپرستانِ غافل و سبکسرانِ سنگین دل
بدانند که در جهان هیچ راهی برای نیل به سود و ثروت
و سرور و سعادت نیست،
مگر آن که یکدل و یک جهت
روی در مهر و محبت کنند
و به جای غارت بی‌گناهان ناتوان
غیرت ورزند بر یتیمان و مسکینان و خاک‌نشینان
و همه را اهل و عیال خود شمارند
و با حق‌گویی و حق‌جویی
و شکیبایی و پایداری
به هرآنچه مایه خوشبختی و سرمایه امید و شادی
در همه ساحت‌های هستی است نائل شوند.

□برتراند راسل ریاضی دان و فیلسوف
و نویسنده بزرگ قرن بیستم
در کتاب تسخیر خوشبختی
مهمترین شرط رسیدن به مقصود را
درستی و راستی و صداقت و شرافت و مهر و محبت شمرده
و تاکید کرده است:
بدون این صفات هیچکس به خوشبختی نخواهد رسید.

نوشته حسین الهی قمشه‌ای
۱۴۰۱/۲/۲۹
تصویر از Vincent van Gogh
www.drelahighomshei.com

که حکیمِ دربارِ خسرو است
درخواست می‌کند
که پس از گفتن حکمت‌های بلند
و معانی رمزی فلسفی،
سخنانی هم دربارۀ کلیله و دمنه
برای او و کنیزانش بگوید.
تعبیر شیرین از انجام این کار،
خود از نقطه‌های اوج حکمت است
که می‌گوید:

کلیدی کن نه زنجیری در این بند
فروخوان از کلیله نکته‌ای چند

□یعنی در این زندانِ عالم
که همه اسیرانیم
چه خوش‌تر که آدمی نقشِ کلید را
بازی کند و دری بگشاید
نه آنکه بند و زنجیری
بر آنچه هست بیفزاید...

برگرفته از کتاب "گنجینۀ آشنا"
به قلم حسین الهی قمشه‌ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر: مینیاتور قدیمی

بیخود از شعشعهٔ پرتوِ ذاتم کردند
باده از جامِ تَجلّیِّ صفاتم دادند
چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی
آن شبِ قدر که این تازه براتم دادند
این همه شهد و شکر کز سخنم می‌ریزد
اجرِ صبریست کز آن شاخِ نباتم دادند
همّتِ حافظ و انفاسِ سحرخیزان بود
که ز بندِ غمِ ايام نجاتم دادند

□بر درگاه این غزل قدسی
که روایتی دیگر از لیلة القدر
و شب معراج حافظ است،
باید شستشویی کرد
از اندیشه‌های باطل و گفته‌های لاطائل
که از شرم آن،
حور و پری در حجاب می‌شوند.
و چگونه می‌توان با چشم‌های خفاش‌گون
در این حریم سبحانی
که از ژرفای خورشید نورانی‌تر است
قدم گذاشت.
گویی هر کلمهٔ آن
شهاب فروزانی است
که با نیزه‌ای از نور
صد هزار دیو فال‌گوش‌نشین را
گوشمالی می‌دهد.

□ويليام بليک،
شاعر و نقاش شهودى انگليس
گفته است كه اگر ما
شريان ادراک را پاكيزه كنيم،
هر چيز را چنانكه هست خواهيم ديد
و خواهيم دانست كه هر موجودى
بى‌نهایت است.

غزل حافظ نیز اگر پاکیزه باشیم،
پاک از باورهای بی‌دلیل
و اندیشه‌های سود ‌و سودا
و تلقینات افكار عمومی
و تبلیغات اهریمنی روزگار،
ما را به بی‌نهایت پیوند می‌دهد
تا دریابیم که شب قدر
از زمان و مکان و وهم و گمان
بیرون است.

□چه خوشتر که ما هر شب و هر دم
را قدر بدانیم
تا شاید بدان مجلس بار یابیم
که طوطی هند گفت:
نمی‌دانم چه محفل بود شب جایی که من بودم
ز هر سو رقص بِسمل بود شب جایی که من بودم
پری‌پیکر نگاری، سروقدی، ماه‌رخساری
سراپا آفت دل بود شب جایی که من بودم
خدا خود میر محفل بود اندر لامکان "خسرو"
محمد شمع محفل بود شب جايى كه من بودم


برگرفته از كتاب "در صحبت حافظ"
به قلم حسين الهى قمشه‌ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر: Roman Velichko

و چون جهان را ترک گوییم
بر شنزار زمان نشانی بر جای گذاریم
که شاید دریانوردی بر عرشه کشتی
یا کشتی شکسته‌ای بر پهنه دریا
با دیدن آن نشان
چراغ امیدش روشن شود
و راه را پی گیرد.
پس به پا خیزیم و به کار پردازیم
با دلی پذیرای تقدیر
و پیش رویم و پایداری کنیم
و بیاموزیم که سختی کشیم
و شکیبا باشیم.
هنری لانگ فلو

□ خوش‌ترین نشانی از ما
که می‌تواند بر شنزار هستی
نقشی از امید برکشد
همان قصه هنر یا دانش و کنش ماست
که آیندگان گویند
دیدی آن نازنین را که چگونه
بر یتیم پدری کرد
و خار از پای او برآورد
و آن نازنین دیگر که خطا را پوشاند و در چشم مردمان نکشید
و آن سومین عاشق که چون رابعه
زلف خویش را رسن کرد
و سگی تشنه را آب داد و به تعبیر نظامی
رابعه با رابع آن هفت مرد
گیسوی خود را بنگر تا چه کرد

دیدی آن قدیس را
که شمشیر به گوشه‌ای افکند
و مولانا فرمود:
“قرب پنجه کس ز قوم و خویش او
عارفانه سوی دین کردند رو”
و دیدی که همان قدیس با خاندانش
طعام افطار خود را
به یتیم و فقیر و اسیر ایثار کردند؟

دیدی نیکولا تسلا (Nikola Tesla) را
که گویی قائم اللیل و صائم النهار بود
و جهانی را به نور دانایی خویش
روشنی و گرمی و حرارت و حرکت بخشید

دیدی آلبرت شوایتزرها را
که تاج افتخار بر سر پزشکان بیمارجو نهادند
و پرستاران مهربان را
که چون خیل فرشتگان
از این بخش بدان بخش در بخشش بودند
تا هزاران برکت از حضورشان
به هزاران بیمار نیازمند در رسد

اینهاست نقوش و نشان‌هایی
که بر شنزار زمان می‌ماند
و هیچ موجی و طوفانی توانا بر محو این نقوش نیست.

شعر از Henry W. Longfellow
ترجمه و تفسیر حسین الهی قمشه‌ای
تصوير: William A. Bouguereau
www.drelahighomshei.com
۱۴۰۱/۱/۲۸

گفت: زنهار، تا به خویشتن دعوت نکنی.
گفت شیخا، خلق را به خویش دعوت توان کرد؟
گفت: آری، که کسی دیگر دعوت کند و تو را ناخوش آید،
نشان آن باشد که دعوت به خویشتن کرده باشی.

بر گرفته از پیشگفتار کتاب
"گزیدۀ منطق الطیر"
اثر فریدالدین محمد عطار نیشابوری
تلخیص، مقدمه و شرح: حسین الهی قمشه‌ای
ناشر: انتشارات علمی و فرهنگی
تصویر: بدر‌الدین هلالی