که حکیمِ دربارِ خسرو است
درخواست می‌کند
که پس از گفتن حکمت‌های بلند
و معانی رمزی فلسفی،
سخنانی هم دربارۀ کلیله و دمنه
برای او و کنیزانش بگوید.
تعبیر شیرین از انجام این کار،
خود از نقطه‌های اوج حکمت است
که می‌گوید:

کلیدی کن نه زنجیری در این بند
فروخوان از کلیله نکته‌ای چند

□یعنی در این زندانِ عالم
که همه اسیرانیم
چه خوش‌تر که آدمی نقشِ کلید را
بازی کند و دری بگشاید
نه آنکه بند و زنجیری
بر آنچه هست بیفزاید...

برگرفته از کتاب "گنجینۀ آشنا"
به قلم حسین الهی قمشه‌ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر: مینیاتور قدیمی

بیخود از شعشعهٔ پرتوِ ذاتم کردند
باده از جامِ تَجلّیِّ صفاتم دادند
چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی
آن شبِ قدر که این تازه براتم دادند
این همه شهد و شکر کز سخنم می‌ریزد
اجرِ صبریست کز آن شاخِ نباتم دادند
همّتِ حافظ و انفاسِ سحرخیزان بود
که ز بندِ غمِ ايام نجاتم دادند

□بر درگاه این غزل قدسی
که روایتی دیگر از لیلة القدر
و شب معراج حافظ است،
باید شستشویی کرد
از اندیشه‌های باطل و گفته‌های لاطائل
که از شرم آن،
حور و پری در حجاب می‌شوند.
و چگونه می‌توان با چشم‌های خفاش‌گون
در این حریم سبحانی
که از ژرفای خورشید نورانی‌تر است
قدم گذاشت.
گویی هر کلمهٔ آن
شهاب فروزانی است
که با نیزه‌ای از نور
صد هزار دیو فال‌گوش‌نشین را
گوشمالی می‌دهد.

□ويليام بليک،
شاعر و نقاش شهودى انگليس
گفته است كه اگر ما
شريان ادراک را پاكيزه كنيم،
هر چيز را چنانكه هست خواهيم ديد
و خواهيم دانست كه هر موجودى
بى‌نهایت است.

غزل حافظ نیز اگر پاکیزه باشیم،
پاک از باورهای بی‌دلیل
و اندیشه‌های سود ‌و سودا
و تلقینات افكار عمومی
و تبلیغات اهریمنی روزگار،
ما را به بی‌نهایت پیوند می‌دهد
تا دریابیم که شب قدر
از زمان و مکان و وهم و گمان
بیرون است.

□چه خوشتر که ما هر شب و هر دم
را قدر بدانیم
تا شاید بدان مجلس بار یابیم
که طوطی هند گفت:
نمی‌دانم چه محفل بود شب جایی که من بودم
ز هر سو رقص بِسمل بود شب جایی که من بودم
پری‌پیکر نگاری، سروقدی، ماه‌رخساری
سراپا آفت دل بود شب جایی که من بودم
خدا خود میر محفل بود اندر لامکان "خسرو"
محمد شمع محفل بود شب جايى كه من بودم


برگرفته از كتاب "در صحبت حافظ"
به قلم حسين الهى قمشه‌ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر: Roman Velichko

و چون جهان را ترک گوییم
بر شنزار زمان نشانی بر جای گذاریم
که شاید دریانوردی بر عرشه کشتی
یا کشتی شکسته‌ای بر پهنه دریا
با دیدن آن نشان
چراغ امیدش روشن شود
و راه را پی گیرد.
پس به پا خیزیم و به کار پردازیم
با دلی پذیرای تقدیر
و پیش رویم و پایداری کنیم
و بیاموزیم که سختی کشیم
و شکیبا باشیم.
هنری لانگ فلو

□ خوش‌ترین نشانی از ما
که می‌تواند بر شنزار هستی
نقشی از امید برکشد
همان قصه هنر یا دانش و کنش ماست
که آیندگان گویند
دیدی آن نازنین را که چگونه
بر یتیم پدری کرد
و خار از پای او برآورد
و آن نازنین دیگر که خطا را پوشاند و در چشم مردمان نکشید
و آن سومین عاشق که چون رابعه
زلف خویش را رسن کرد
و سگی تشنه را آب داد و به تعبیر نظامی
رابعه با رابع آن هفت مرد
گیسوی خود را بنگر تا چه کرد

دیدی آن قدیس را
که شمشیر به گوشه‌ای افکند
و مولانا فرمود:
“قرب پنجه کس ز قوم و خویش او
عارفانه سوی دین کردند رو”
و دیدی که همان قدیس با خاندانش
طعام افطار خود را
به یتیم و فقیر و اسیر ایثار کردند؟

دیدی نیکولا تسلا (Nikola Tesla) را
که گویی قائم اللیل و صائم النهار بود
و جهانی را به نور دانایی خویش
روشنی و گرمی و حرارت و حرکت بخشید

دیدی آلبرت شوایتزرها را
که تاج افتخار بر سر پزشکان بیمارجو نهادند
و پرستاران مهربان را
که چون خیل فرشتگان
از این بخش بدان بخش در بخشش بودند
تا هزاران برکت از حضورشان
به هزاران بیمار نیازمند در رسد

اینهاست نقوش و نشان‌هایی
که بر شنزار زمان می‌ماند
و هیچ موجی و طوفانی توانا بر محو این نقوش نیست.

شعر از Henry W. Longfellow
ترجمه و تفسیر حسین الهی قمشه‌ای
تصوير: William A. Bouguereau
www.drelahighomshei.com
۱۴۰۱/۱/۲۸

گفت: زنهار، تا به خویشتن دعوت نکنی.
گفت شیخا، خلق را به خویش دعوت توان کرد؟
گفت: آری، که کسی دیگر دعوت کند و تو را ناخوش آید،
نشان آن باشد که دعوت به خویشتن کرده باشی.

بر گرفته از پیشگفتار کتاب
"گزیدۀ منطق الطیر"
اثر فریدالدین محمد عطار نیشابوری
تلخیص، مقدمه و شرح: حسین الهی قمشه‌ای
ناشر: انتشارات علمی و فرهنگی
تصویر: بدر‌الدین هلالی

به نفَسِ گرمِ چاپلوسی،
آن اخگر برمی‌افروزد
و آتشی سوزان می‌شود
در حالی که پادشاهان را
ملامتی حکیمانه و نیکخواهانه زیبنده‌تر است،
زیرا پادشاهان نیز از جنس بشرند
و امکان خطا از ایشان دور نیست.
ویلیام شکسپیر

"Flattery"

They do abuse the king that flatter him:
For flattery is the bellows blows up sin;
The thing the which is flatter'd, but a spark,
To which that blast gives heat and stronger glowing;
Whereas reproof, obedient and in order,
Fits kings, as they are men, for they may err.
William Shakespeare

□ مولانا در دفتر سوم مثنوی
در حاشیه داستان کودکانِ مکتبی
که استاد خود را به وهمْ بیمار کردند
فصلی آورده است با عنوانِ
"بیمار شدن فرعون از تعظیم خلقان":
سجده خلق از زن و از طفل و مرد
زد دل فرعون را رنجور کرد
گفتن هر یک خداوند و ملک
آنچنان کردش ز وهمی منتهک
که به دعوی الهی شد دلیر
اژدها گشت و نمی‌شد هیچ سیر

□ آتشت را هیزم فرعون نیست
زانکه چون فرعون او را عون نیست
مثنوی

□ فردوسی علت تملق و چاپلوسی را ترس می‌داند:
چو دشمن بترسد شود چاپلوس
تو لشگر بیارای و بربند کوس
شاهنامه

برگرفته از کتاب "در قلمرو زرّین"
ترجمه و توضیحات: حسین الهی قمشه‌ای
ناشر: انتشارات سخن
تصوير: Ladislas Von Czachorski
 

آنها را همچون کوکب هدایت در پیش داشت
و به ساحل مقصود رسید.
کارل شورتس

“Ideals”

Ideals are like stars; You will not succeed in touching them with your hands. But like the seafaring man on the desert of waters, you choose them as your guides, and following them you will reach your destiny.
Carl Schurz

□ در این شب سیاهم گم گشت راه مقصود
از گوشه‌ای برون آی، ای کوکب هدایت
حافظ

آرمانهای جهانی همان زیبایی، دانایی و نیکویی هستند.

برگرفته از فصلنامه چلیپا (۱)
شعر از کارل شورتس
ترجمه و توضیحات: حسین الهی قمشه‌ای
تصویر از Roberto Weigand

که تو را دوست می‌دارم
و اگر هوا مساعد باشد
تا سه روز دیگر نیز
تو را دوست خواهم داشت.
بالهای زمان خواهد شکست
پیش از آنکه بتواند بار دیگر
در تمامی جهان
چنین عاشق وفاداری بیافریند.
جان ساکلینگ

"The Constant Lover"

Out upon it, I have loved
Three whole days together!
And am like to love three more,
If it prove fair weather.
Time shall moult away his wings
Ere he shall discover
In the whole wide world again
Such a constant lover.
Sir John Suckling

□طنز تلخی است بر کوتاهیِ
عمر عشق‌ها و پیوندها

نصیحت مولانا این است که:
عاشق آن عاشقان غیب باش
عاشقان پنج روزه کم تراش
غیرتم آید که پیشت بایستند
بر تو می‌خندند و عاشق نیستند

برگرفته از کتاب "در قلمرو زرّین"
به قلم حسین الهی قمشه‌ای
تصویر: Claude Monet