بدیشان روی می‌کند
و ایشان از پشیمانی
خاک بر سر می‌کنند
و‌ در دوزخ می‌افتند.
اگر این حادثه به علل گوناگون
در دنیا رخ ندهد،
بیگمان در عرصه آخرت
رخ خواهد داد
عرصه ای که در آن ستمکار را
با اعمالش قرین می‌کنند
و آن عین دوزخ است.
اما همین آگاهی در دنیا
باز لطف الهی است
برای گذار به برزخ و بهشت
زیرا مآل همه به رحمت حق است.
چه بسیار ظالمانند که ایشان را
با آنکه در دوزخند
از دوزخِ خود خبر نیست
و خوشا آنان که دریابند
در دوزخند
زیرا ایشان رهایی خواهند یافت
از آن که درکِ دوزخ،
نشان تغییر در سطح آگاهی
و مایه حرکت تکاملی است.
□ بى خبرى، كورى و كرى
و گنگى و لالى ست
آنكس كه مال يتيم
و حق مظلوم را مى‌خورَد
نمی‌بیند که چه مار و افعی
در بشقابش نهاده‌اند.
شبلی طعام خلیفه را
در کوی برای سگان می‌انداخت.
گفتند اگر خلیفه بفهمد
روزگارت سیاه است.
گفت سخن مگوی و نام مبر
که اگر سگان دریابند،
طعام از کدام مطبخ آمده است
لب نخواهند زد.
برگرفته از کتاب "در صحبت مولانا"
به قلم حسين الهى قمشه‌ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر از Sandro Botticelli

تنها راه، بازگرداندنِ احد
به دايره جهان است.
احد به تعبير ارسطو
صورت مطلق است
و صورتْ جهت وحدتِ همه اشيا
و در نهايت جهت وحدتِ انسانها
و همه آفرينش است.
و هنر و اخلاق و علم
كه ارزشهاى سه گانه
فرهنگ انسانى است نيز
هر سه در گرو همين صورت است:
اگر جمال احد را
در صورتها نشان دهى،
آن هنر است.
اگر حقيقت سارى احد را
در عالم كشف كنى،
آن علم است.
و اگر عشق احد را در دل نهى
و به فرمان عشق باشى،
آن اخلاق است.
و اگر عمر خود را در سوداى
علم و هنر و اخلاق بسر برى،
اين است آن تجارت سودمند
كه عمرِ با عدد را بدهى،
و از احد عمرِ بى عدد بستانى
و اين است آنچه احمد از احد آورده است.
برگرفته از پیشگفتار کتاب "در صحبت قرآن"
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر از Andrei Rublev

نمى‌دانند كه قلب من،
آكنده از كلمات ناگفته توست.
آنان كه بر سر راه من ازدحام مى‌كنند،
نمى‌دانند كه من تنها با تو قدم مى‌زنم.
و آنان كه مرا دوست مى‌دارند،
نمى‌دانند كه عشقِ آنهاست،
كه تو را به خانه من آورده است.
رابيندرانات تاگور
"God Is the Nearest"
Those who are near me do not know that you are nearer to me than they are. Those who speak to me do not know that my heart is full with your unspoken words. Those who crowd in my path do not know that I am walking alone with you. Those who love me do not know that their love brings you to my heart.
Rabindranath Tagore
□ زهى شاعر مهربان و مردم‌دوست
كه آنچه را بايد دانست،
در چهار "نمى‌دانند" کوتاه درج کرده
و دُرجی از د‌ُردانه عشق
همگان را هدیه آورده است:
عشق دُردانه‌ست
و من غواص و دریا میکده
سر فرو بردم در اینجا
تا کجا سر بر کُنم
□ خداوند از موسی گله کرد
که بیمار شدم به عیادتم نیامدی.
موسی با حیرت گفت:
چگونه تو را بیماری باشد که؛
سلامت همه آفاق در سلامت توست.
فرمود آن همسایه‌ات که رنجور شد،
و به دلجویی او نرفتی،
آن من بودم.
□ تاگور شاعر پرنیانی هند
بیش از صد سال پیش
سفره‌ای از شهد و شراب
به گستردگی پهن دشتِ گیتی
در جهان بگشود
و همه مردمان را
بدان سفره فرا خواند.
ادب شناسان حلقه نوبل
جایزه ادبیات سال ۱۹۱۳ را
به او اعطا کردند.
نام آن سفره "گيتانجلى" است
كه خود به معنى
هديه اى از نغمه هاست.
□ ما خود در مجموعه
ديدار آشنا
در صحبت عاشقانِ
زيبايى و دانايى و نيكويى
به حضور تاگور رسيده ايم.
حضورى كه غمها را
از حاضران غايب مى كند
تا با سعدى هم آواز شوند كه:
جمله غمهاى جهان هيچ اثر مى‌نكند
در من از بس كه به ديدار عزيزت شادم
شعر از رابيندرانات تاگور
ترجمه و توضيح: حسين الهى قمشه‌ای
خودنگاره از تاگور
۱۴۰۰/۶/۷
www.drelahighomshei.com

هیچ از آن لطف و کمال که در ذات اوست کاسته نخواهد شد.
جامۀ ناموزونِ این نام را از تن به در آر
و با از دست دادن آن نام،
تمامی وجود مرا از آنِ خود کن
رومئو: سخن تو را آویزه گوش خواهم کرد.
مرا تنها عشق بخوان،
که عشق نام نوین و غسل تعمید من است
و از این دم دیگر نام رومئو هرگز بر من نخواهد بود.
ویلیام شکسپیر، رومئو و جولیت
"What Is a Name"
Juliet: What's in a name? That which we call a rose
By any other name would smell as sweet;
So Romeo would, were he not Romeo call'd,
Retain that dear perfection which he owes
Without that title. Romeo, doff thy name,
And for that name which is no part of thee
Take all myself.
Romeo:‌ I take thee at thy word:
Call me but love, and I'll be new baptized;
Henceforth I never will be Romeo.
William Shakespeare, Romeo and Juliet
□ اسم خواندی رو مسمّا را بجو
مه به بالا دان نه اندر آب جو
هیچ اسمی بی مسما دیده ای؟
یا ز گاف و لام گُل، گُل چیده ای؟
مولانا
□ سخنان شکسپیر همچنین حاوی لطیفه‌ای در باب حقیقت عشق است: اقتضای عشق این است که عاشق در برابر معشوق بر خود نامی ننهد، چنان که اگر از مجنون بپرسند نام تو چیست، خواهد گفت "لیلی یا عاشق لیلی" و نخواهد گفت "قیس عامری"، چون عاشق در اضافهٔ به معشوق هویّت می یابد.
□ دیانت مجموعه ای از نامها نیست
بلکه مجموعه ای از پیامهاست
آنها که پیام را در نمی یابند
به صورت‌ها چنگ می‌زنند
و از‌ برکات معانی که حکمت پیامهاست
محروم و مهجور می‌مانند
و به صوت و آوایی
از محبوب دلربایی
چون جولیت باز می‌مانند.
برگرفته از کتاب "در قلمرو زرین"
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر از Salvador Dali

و سخنان تلخ می‌گوییم
و از عالم صلح و سلام به عرصهٔ جنگ و دشنام درافتاده‌ایم...
و به یاد آوریم که دروغ را نخستین بار شیطان گفت که در لباس دوست بر ما درآمد و با سوگندهای مؤکّد گفت:
من هرآینه بی هیچ گمان شما را از نیکخواهانم. (اعراف: ۲۱).
چقدر کار شیطان در نظر ما زشت آمد
آن لحظه که دانستیم ما را به دروغ فریفته است،
چگونه است که این‌جا خود بدین کار زشت مبتلا شده‌ایم
برگرفته از پیشگفتار کتاب "در صحبت سعدی"
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر از Sophie Gengembre Anderson

اکنون به جانان زنده است.
مرگِ تن رویدادی است
که هرچند جانگداز می‌نماید
جان بخش و دلنواز است
چنانکه سعدی سعادت آفرین فرمود:
گویند مکن سعدی جان در سر این سودا
گر جان برود شاید، من زنده به جانانم
و لسان الغیب افزود:
حجاب چهره جان می شود غبار تنم
خوشا دمی که از این چهره پرده برفکنم
و عجبا که آدمیان را باور نمی‌آید
در حالی که هستی ایشان خود عین روح و روان است
مگر به همت حکیمی،
یا قدیسی که ایشان را آگاه کند.
شهادت حق‌پرستان
هول و هراس مرگ را از دلها می‌زداید
شوق و شور عالم جان را افزون می‌کند
واین کاری است کارستان
که سرحلقه عاشقان حق‌پرست
در نیمروز عاشورای عشق
در کویر و برهوت انسانیت
در پیش چشم آدمیان و فرشتگان
به نمایش آورد.
یا سقراط حکیم که در ۳۹۹ پیش از میلاد
در پیش چشمان گریان
مردمان و دیده حیران سوفسطاییان
در آمفی تئاتر آتن
به اجرا گذاشت.
□ نقش همه جلوه نقاش شد
سرّ هو الله ز من فاش شد
آیینه بشکست و رخ یار ماند
ای عجب، این دل شد و دلدار ماند
نغمه حسینی، مهدی الهی قمشه‌ای
نوشته و خوشنویسی: حسین الهی قمشه ای
۱۴۰۰/۵/۲۸
www.drelahighomshei.com

و البته این بدان معنا نیست که آدمی اینجا ستمکاران را به خود بپذیرد و با ایشان دوستی کند بلکه وظیفهٔ هر انسان شریف این است که به هر نحو مناسب با ستمکاران به مقابله بر خیزد. 
اما در عین حال دلِ مؤمن گرم است که اهل دنیا هیچ کاری از پیش نخواهند برد و خواسته و ناخواسته از خدمتکاران خوبان خواهند بود، از آنکه خوبان پادشاهند و ایشان بردهٔ زر و سیم و مُرده درهم و دینار.
□ آه خون‌افشان ما را نیز
چون حافظ می‌توان
در جوهر سرخ اندیشه‌ها
که از نوک قلم می‌چکد
جستجو کرد چنانکه مولانا را
نیز از همین قطرهای چکیده می‌توان شناخت:
از خون من آثار به هر راه چکیده است
اندر پی من بود به آثار مرا یافت
بر گرفته از کتاب "در صحبت قرآن"
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
مینیاتور قدیمی: دیوان در خدمت سلیمان