بگو ای پروردگار عالم
بر دانش و آگاهی من بیفزای(طه:۱۱۴)
این نیایش یکی از دعاهای مستجاب زده است
که در محراب میکده عشق عرضه می شود:
بیا به میکده حافظ که بر تو عرضه کنم
هزار صف ز دعاهای مستجاب زده
زیرا آن دعاها که از سر هوشیاری و دلسپاری
به سود و سودای جهان است
حتی اگر مستجاب شوند
آدمی را به دولتی و شوکتی نخواهند رساند
اما دعای مست که از هواهای اهریمنی دور است
و باخود مُهر اجابت دارد،
تمام مکنت و برکت و آزادی و توانایی خواهد بود:
زان باده که در مصطبه عشق فروشند
ما را دو سه ساغر بده و گو رمضان باش
حافظ
آری مستی و بی‌خویشی مایۀ فزایش و بیشی است:
ای نیست کرده هست را بشنو سلام مست را
مستی که هر دو دست را پابند دامت می کند.
و اگر دانش و فناوری یاور غولان و رهزنان باشند،
سخن همان است که مولانا گفت:
تیغ دادن در کف زنگی مست
به که آید علم را ناکس به دست
از این رو بهترین رسالت هر آموزگار
به تعبیر فیلسوف ریاضی‌دان نامی انگلیس برتراند راسل،
این است که شعله ای از عشق و شور و دلدادگی
در دلهای نوآموزان برفروزد،
تا در پرتو آن دریابند گفته حکیمانه فرنگ را که:
" علم برای علم "
" هنر برای هنر "
زیرا اگر دانش و هنر
در محراب زراندوزی
و گوساله پرستی قربانی شوند،
فرهیختگان، آویختگان طناب آز و بیش جویی خواهند شد
و به عصر و زمان سوگند که:
ایشان را هیچ سودی نخواهد بود
مگر سود سوزآور که لب و کام و دهان ایشان را
خواهد فرسود.
نوشته حسین الهی قمشه ای
مینیاتور قدیمی
۱۴۰۰/۲/۱۲
www.drelahighomshei.com

طرحی که در آن سلامت و صلح و سعادت همهٔ آدمیان منظور شده است.
آیا این خیال و رؤیایی فریبنده است؟
چنین نیست، بلکه جز این هر چه هست رؤیاست.
و اگر این باور نبودی عشق همه قیل و قال گشتی
و غنا و ثروت سراب نمودی
و جهان یکسر خواب و خیال بودی.
والت ویتمَن
"Belief in Plan of Thee"
Whatever else withheld, withhold not from us,
Belief in plan of Thee enclosed in Time and Space;
Health, peace, salvation universal.
Is it a dream?
Nay, but the lack of it the dream,
And, failing it, love's lore and wealth a dream,
And all the world a dream.
Walt Whitman
برگرفته از کتاب " در قلمرو زرین "
ترجمه حسین الهی قمشه ای
نقاشی اثر Ary Scheffer

و گاه تجلّیات زیبایی است که آن نیز مایهٔ بهجت و شادی و الهام بخش هنرهاست و یا کارهای نیکو و خدمت به خلق است که
آن نیز مائدهٔ آسمانی و خوراک جان ماست و اگر کسی در عمر خویش به کار خیری نپردازد و دلی را شاد نکند و آسایشی فراهم نیاورد از درون زار و نزار و لاغر می شود و می‌میرد.
برگفته از کتاب " در صحبت قرآن "
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
مینیاتور قدیمی

در خواب دید،
آوازی برآمد که: برادر تو را بیامرزیدیم.
و تو را به او بخشیدیم.
گفت: آخر من به خدمت خدای مشغول بودم و او به خدمت مادر،
مرا در کار او می کنید؟
گفتند: زیرا که آنچه تو می کنی، ما از آن بی نیازیم،
لیکن مادرت (از آن خدمت) بی نیاز نیست.
تذکرةالاولیاء، عطار
□ این گفته مشهور سعدی که:
عبادت به جز خدمت خلق نیست
به تسبیح و سجاده و دلق نیست
حکمتی است همگان را تا بدانند
که تاج پادشاهی همان کمر خدمت است
که هزار رحمت و برکت در میان اوست
و این تاج رحمت به گفته شکسپیر
بر تارک پادشاهان
از تاج گوهر‌نشان بسی
زیبنده تر است.
برگرفته از پیشگفتار کتاب "گزیده منطق الطیر"
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات علمی و فرهنگی
مینیاتور قدیمی

هرگز جهانی چنین خوب و خرم سرشت نخواهند آفرید.
جان درایدن
□ درایدن از شاعران طرازِ اول قرن هفدهم در انگلیس است
و مانند همه شاعران بزرگ جهان
نگاهی عارفانه و هنرمندانه به جهان هستی داشته است
در یکی از اشعار معروف او
با عنوان روز چچیلیای قدیس
آمده است که این طرح بدیع آفرینش
همه ازموسیقی نشأت گرفته است
□ اندیشه طرح هوشمندانه برای پیدایش آفرینش
با فطرت همه مردمان از عارف و عامی هم آهنگ است
در زبان انگلیسی کتابی هست با عنوان Signature in the Cell
( امضاء در سلول)
اثر Stephen Meyer،
که به تفصیل درباره اندیشه طرح هوشمند یا Intelligent Design
سخن گفته است
و در زبان فارسی در آثار همه بزرگان ادب
از فردوسی و نظامی
تا سعدی و مولانا
و حافظ و عطار
همه جا به این طرح هوشمند
اشاره شده است.
□ شهریست پر ظریفان در هر طرف نگاری
یاران صلای عشق است گر می کنید کاری
حافظ
□ بر هر چه نشانۀ طرازی است
ترتیبْ گواهِ کارسازی است
بی صیقلی آینه محال است
هر دم که جز این زنی محال است
چون نقش حواله شد به رسّام
رستی تو ز جهل و من ز دشنام
نظامی، لیلی و مجنون
برگرفته از کتاب " در قلمرو زرین "
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر از Phil Koch

آن هنگام که روح شیدا
و خاطر شوریده من برانگیخته شود.
من روزه می‌گیرم
از هر آن کار که زشت و ناموزون است
و دوری می‌کنم،
چه پنهان و چه آشکار،
از آنچه نارواست و نازیباست.
از آنکه طبع بلند و پاکیزه من را
چنین رفتارها خوش نمی‌آید
و چون روزه بگشایم،
افطار من تمام تقدیس و تسبیح است
از آن کس که از فیض سرشار حکمت خویش مرا آفریده است.
چه بسیار گمشدگان وادی معرفت را
که دست گرفتم
و به حق و حقیقت رهنمون شدم.
خیام
متن عربی شعر: تُدارلی الدنیا بل السبعةِ العلی
بل الافق الاعلی اذا جاش خاطری
اصوم عن الفحشاء جهراً و خفیةً
عفافاً و افطاری بتقدیس فاطری
و کم عُصبَةٍ ضَلّت عن الحق فاهتدت
بطریق الهدی من فیضی المتقاطِرِ.
□ خیام اندک اشعاری به عربی سروده
که در مجموعه آثار او آمده است
و در برخی از آنها از حکمت و نور الهی که در وجودش موج می‌زده
سخن گفته و چون والت ویتمان حماسه انسانی خویش را جشن گرفته و ستوده است،
به مصداق فرمان پروردگار که فرمود:
وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ(والضُّحی: ۱۱)
نعمت پروردگارت را با مردمان در میان آور.
□ در قطعه حاضر سه بیت از اشعار عربی خیام آمده،
که هم مقام و منزلت گوهر انسانی را تکریم کرده
و هم روزه بزرگ زندگی خویش را،
نه به زهد و تقوی
و نه به قلم و فتوی
بلکه به فقدان سنخیت
و عدم هم‌آهنگی کارهای زشت با طبع پاکیزه انسانی
منسوب کرده است.
□ اما رباعیات فارسی او که شهره آفاق است
چنان درخشش و پویش و جوششی دارد
که گاه یک رباعی آن،
نه یک چارپاره،
نه یک غزل
بلکه یک دیوان شعر شمرده می‌شود:
ای دل همه اسباب جهان خواسته گیر
باغ طربت به سبزه آراسته گیر
وآنگاه بر آن سبزه شبی چون شبنم
بنشسته و بامداد برخاسته گیر
□ اندیشه های خیامی سراسر حکمت الهی
و صهبای روحانی است
و آنچه در باب حیرت و سرگشتگی او گفته اند
تصویری از سرگشتگی
همان گویندگان بوده است.
شعر از خیام نیشابوری
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
۱۴۰۰/۱/۲۴
www.drelahighomshei.com

خدمت به مردمان را برگزیده است،
بهترین حکومت هاست
و بگذار خامان و خشک‌مغزان،
دور از لطف و زیبایی،
بر سر نام و شکل دیانت‌ها
بایکدیگر نبرد کنند؛
آنکس که زندگی را بر راستی و درستی بنیاد نهاده است
دیانت ناروایی نخواهد داشت.
مردمان بر امیدهای واهی و صورت‌های خیالی با هم به خصومت افتاده‌اند،
در حالی که آنچه بشریت بدان نیازمند است،
همان عشق و ایثار و نیکویی است
و هر دیانت که در برابر این آرمان خوبی بایستد بر خطاست،
و هر آنچه راه خدا را
که مایه سعادت و صلاح کار آدمیان است می‌بندد
به هر نام و نشان، دروغ و باطل است.
آدمی همچون درخت سخاوتمند و کریم تاک جانها را فیض می‌بخشد
و هرآنچه از اقتدار و توانایی در این راه کسب می‌کند در همان آغوش باز اوست که بر دیگران می‌گشاید،
چنانکه سیاره گان هر یک، اگرچه بر گرد محور خود می‌چرخند،
اما همگی طواف خود را به گرد خورشید به صورت جمعی بجا می‌آورند.
بدین نگاه روح آدمی
دو حرکت هم آهنگ را با هم به نمایش می‌آورد:
با یکی خود را می پ‌نگرد
و با دیگری ناظر به کل جهان است
و بدین سان خدا و طبیعت
این دو نگاه را در طرح واحدی جای داده اند
تا عشق به خویشتن با عشق به عامه مردمان
باهم برابر باشد.
الکساندر پوپ
□ حکمت پوپ این است که این جدال های جاهلانه را
باید کنار گذاشت و به آن لطیفه عشق و محبت
پرداخت که آدمیان را وحدت می‌بخشد
و این حکمت همان پیروی از دین عشق است
که در ادب پارسی همگان را به خود دعوت می‌کند،
چنانکه محی الدین گفت:
"دین من عشق است
و مرکب عشق مرا به هر کجا خواهد سوق می‌دهد"
و حافظ گفت:
من نخواهم کرد ترک لعل یار و جام می
دوستان معذور داریدم که اینم مذهب است
□ ترک لعل یار و جام می
کنایه از بی اعتنایی به خوبی و زیبایی است.
شعر از الکساندر پوپ
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
تصویر از Michael Dahl
www.drelahighomshei.com