هر گياه و هر درخت
و كوه و دشت و خشكى و دريا
و ابرها و شهاب ها و ستارگان
همه همان انسانند كه از دور شناخته نمی‌شوند.
ويليام بليك
"The Ascent of the Universe to Man"
Each grain of sand,
Every stone on the land,
Each rock and each hill,
Each fountain and rill,
Each herb and each tree,
Mountain, hill, earth, and sea,
Cloud, meteor, and star,
Are men seen afar.
William Blake
□ نظريه اى بوده و هست
در ميان عارفان شرق و غرب
كه چون آدمى اشرف مخلوقات است
همه مخلوقات ديگر به سوى آن اشرف سير مى‌كنند
سنگ ها دورتر
و سنجاب ها نزديكتر.
□ اوست گل و سبزه و باغ و بهار
غير در اين باغ جهان هيچ نيست
مولانا
□ سر سوداى كه دارى تو كه سود دو جهانى
دل به مردار چه بندى تو كه سيمرغ زمانى
عاشق روى تو باشند همه خيل ملائك
جانب وصل تو پويند همه عالى و دانى
حسين الهى قمشه اى
شعر از ویلیام بلیک
ترجمه و توضيح: حسين الهى قمشه اى
www.drelahighomshei.com

مولانا
اَلدُنیا کَحُلُمُ النَّائِم.(حدیث نبوی) دنیا و تنعّم او همچنان است که کسی در خواب چیزی خورد پس حاجت دنیاوی خواستن همچنان است که
کسی در خواب چیزی خواست و دادندش عاقبت چون بیداریست از آنچه در خواب خورد هیچ نفعی نباشد پس در خواب چیزی خواسته باشد و آن را به وی داده باشند.
فیه ما فیه
برگرفته از کتاب " در صحبت مولانا "
اثر حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر از Rembrandt

به حقّ صحبت دیرین که هیچ محرمِ راز
به یارِ یک‌جهتِ حق‌گزار ما نرسد
هزار نقش برآید ز کِلکِ صُنع و یکی
به دلپذیریِ نقشِ نگارِ ما نرسد
هزار نقد به بازار کائنات آرند
یکی به سکّه صاحب عیارِ ما نرسد
دریغ، قافلهٔ عمر که آنچنان رفتند
که گَردشان به هوای دیارِ ما نرسد
حافظ
□ کیست که انکار کند خلق و خوی آن رسول گرامی را که فرمود: پروردگارم مرا ادب کرد و چه نیکو ادب کرد "ادّبَنی رَبّی فَأَحسَنَ تأدیبی".
شگفت نیست که ادوارد گیبون، مورّخ یگانۀ انگلیسی، گفته است:
آن رسول در عظمت خُلق و خوی و شرافت انسانی هیچ نظیر و مانندی در تاریخ نداشته است، زیرا در اوج قدرت و در مقام پاپ و سزار، که هر دو را با هم جمع داشت، کمترین نشان احترام و کرنش برای خود وضع نکرده و این همه خوبان تاریخ که پس از وی در جهان جلوه کردند در حُسن و ملاحت او فرو ماندند و تنها زبان به مدح و ثنا گشودند که:
بَلَغَ العُلى بکماله کشفَ الدُّجی بجمالِهِ
حَسُنَت جمیعُ خِصالِهِ صلُّوا عَلَیهِ و آلِهِ
سعدی
نقدِ بازارِ کائنات را که سکّۀ صاحب‌عیار طلب است او در کف پیر و جوان نهاد و نگار مست دلنواز و حبیب جان‌پرداز اوست که یک‌دل و یک‌جهت روی در محبوب عالمیان کرد و خود را جز "پیام آور" هیچ مقامی ننهاد و اوست که مولانا را در سراسر مثنوی و دیوان شمس به ثنا و ستایش خود مشغول کرد و چنان به شور و وجد آورد که رقص کنان و انگشت بر دهان گفت:
این نیمه شبان کیست چو مهتاب رسیده
پیغمبرِ عشق است به اصحاب رسیده
آورده یکی مشعله، آتش زده در خواب
از حضرتِ شاهنشهِ بی خواب رسیده
برای مولانا شمس یار است زیرا از پیش یار یگانه آمده است و برای حافظ نیز در این مقام یار همان فرستاده و پیام آوری است که از دیار دوست آمده و حرز جان و خط امان آورده است.
□ آلفونس دولامارتین، شاعر رمانتیک فرانسه در کتاب تاریخ تُرک، چاپ پاریس، درباره او گفته است:
محمّد، با ملاحظۀ همۀ معیارهایی که عظمت انسانی را با آن می سنجند، دارای چنان مقامی است که می‌توان از خود پرسید:
آیا انسانی بزرگ‌تر از محمّد در جهان بوده است؟
برگرفته از کتاب " در صحبت حافظ "
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
طراحی دیجیتال: حسین الهی قمشه ای

چونکه من من نیستم این دم ز هوست
پیش این دم هرکه دم زد کافر اوست
در مورد پیامبر اکرم نیز مولانا به همین دلیل استناد جسته و گفته است:
گرچه قرآن از لب پیغمبر است
هرکه گوید حق نگفته کافر است
چنانکه در قرآن در سورۀ نجم در صفت آن ستارۀ نبوت که فرود آمد فرموده است:
وَ ما یَنطِقُ عَنِ الهَوی اِن هُوَ اِلّا وحیٌ یوحی
او از هوای دلِ خویش سخن نمی‌گوید و این قرآن جز آنچه به او وحی شده است نیست. این نفیِ انّیّت مهم ترین وجه مشترک نبی و شاعر است که به همۀ هنرمندان و فیلسوفان و دانشمندان بزرگ علوم طبیعی نیز تعمیم می‌یابد.
و این نفیِ انّیّت در ادب فارسی با صدها رمز و کنایه و تمثیل و تصویر درآمیخته و به هزار زبان بیان شده است از جمله مهمترین تعبیر از نیِ مولانا که در تفسیر آن سخن‌های بسیار گفته اند همین است که نی همان مولاناست که خود را بر لب نی نواز ازلی نهاده و هر شهد و شکر و سُکر و مستی که در سخن او هست همه را به همان خسرو شیرین دهنان که عین زیبایی و دانایی و نیکویی است منسوب می‌کند.
گر نبودی با لبش نی را سمر
نی جهان را پُر نکردی از شکر
مولانا
دریغا که در این روزگار
شاعران لب از لبهای آن ملکه پریان برداشته
و بر لبهای آن عروس هزار داماد نهاده‌اند که به گفته مولانا:
چون سر سفره رخ او تو به توی
لیک در وی باز مانده عشق شوی
برگرفته از پیشگفتار کتاب " گنجینه آشنا "
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
مینیاتور قدیمی

و به خواب ابد نرفته‌ام
من اکنون هزار نسیمم،
که به هر سو می‌گذرم
من برق آن الماسم،
که بر دانه برف نشسته است
من همان آفتابم،
که بر گندم زارهای رسیده می‌تابم
من همان باران لطیف پاییزم،
که بر دشت و صحرا می‌بارم.
آن هنگام که در سکوت صبحگاهی
از خواب بر‌میخیزی،
من همان پرندگان بال گشوده و خاموشم
که با شتاب، در پرواز مدور خویش
آسمان را می‌پیمایند.
و من همان ستارگان روشنم
که در آسمان شب می‌درخشند.
مری الیزابت فرای
□ سخن شاعر در این است که
من نمردم و جان نسپردم
بلکه پشت پرده زمان از چشم شما پنهان شدم
و پنهانی من عین پیدایی من است
از آنکه وجودم چنان انبساطی یافته است
که همه پدیده‌های شگفت طبیعت را در آغوش دارم
□ دور نیست که خانم "فرای" برخی از این تعبیرات زیبا را از منظومه معروف "آدونیس" وام گرفته باشد.
مرثیه معروف آدونیس که شلی در سوگ دوست نازنین خود، جان کیتس، سروده است،
نخست با فغان و شیون و زاری چنین آغاز می‌شود که:
من می گریم بر آدونیس
هان بگریید بر آدونیس
اگر چه اشک‌های شما نمی تواند
زمهریر و یخبندان مرگ را ذوب کند.
اما در پایان ناگهان لحن شعر دگرگون می‌شود که:
آرام باشید، آرام باشید
او نمرده است او نخفته است
او از پرده حیات خاکی ما بیرون پریده است
و مرگِ او خود جان سپرده است
اینک او را در سپیده دم صبح و شکوه شبنم مشاهده کنید.
شعر از مری الیزابت فرای
ترجمه و توضیح: حسين الهى قمشه‌ای
تصویر از Thomas Brooks
www.drelahighomshei.com

با وی به طریق صنعت و مدارا می‌گوید که جمله نیک است و نیکو نبشتی، احسنت! احسنت! الاّ این یک حرف را بد نبشتی، چنین می باید؛ و آن یک حرف هم بد نبشتی. چند حرفی را از آن سطر بد می‌گوید و به وی می‌نماید که چنین می‌باید نبشتن، و باقی را تحسین می‌گوید تا دل او نرمد و ضعف او به آن تحسین قوت می‌گیرد و همچنان به تدریج تعلیم می‌کند.
مولانا
□ شیوه تعلیم و تربیت باید با عشق و محبت
و حوصله و شرح صدر همراه باشد.
درس معلم ار بود زمزمۀ محبتی
جمعه به مکتب آورد طفل گریز پای را
نظیری نیشابوری
سخن این است که تشویق و دلگرم کردن مردمان
از کودک و بزرگ
بیش از قهر و تندی در دلها اثر می‌کند
و مایه رشد هنر و شکوفایی دانش و فضیلت می‌شود
چنانکه نظامی در مخزن الاسرار اشاره کرده است:
گر هنری در تن مردم بود
گر نپسندی هنری کم بود
گر بپسندیش دگر‌سان شود
چشمه آن آب دو چندان شود
شگفت است که چنین شیوه‌های لطیف تعلیمی
از زمانهای باستان در سخن اندیشمندان جهان آمده است
اما تا همین قرن پیش شیوه‌های غالب در تعلیم و تربیت جهان
بیشتر همان چوب و فلک و قهر و تنبیه بوده
و هنوز همین سخن مولانا چنانکه باید
سرمشق رفتارهای ما با کودک و بزرگ نشده است.
برگرفته از کتاب " گزیده فیه ما فیه "
توضیحات: حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات علمی و فرهنگی
مینیاتور قدیمی

بیندیش که تو می‌توانی این مشکل را اندکی بر مردمان سهل کنی: به هنری که از خود نشان دهی و چراغ شادیِ ایشان شوی یا علمی که به کار آوری و در گشایش مشکلات خرج کنی، 
یا خیری کنی که دل‌ها در ایمان به خیر و خوبی بدان گرم شوند و سرمشقی برای خوبی از کار تو بر گیرند: این است معنی عشق به زیبایی و دانایی و نیکویی.
برگرفته از کتاب "در صحبت حافظ"
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن