و به گردن نازنینی بیندازد
که او را دوست دارد.
اینهمه شور و غوغای شعر و غزل
و اینهمه عربده مستانه
و زمزمه شاعرانه
که بازار جهان را به خریداری گرم کرده
و کالای عشق را رونق بخشیده،
از کجاست:
بلبل اگر نه مست گل است این ترانه چیست
گر نیست عشق، زمزمه عاشقانه چیست
سلمان ساوجی

زمزمه همین بلبلان بیدل
و مردانِ مقبِل است
که فضای هزاران هزار خانه را
گرم کرده
و آوای جان‌بخش عشقِ من،
عشقِ من را
چون نسیم عطر گردان بهشتی،
همه جا به طنین آورده است.
و آفتاب نگاه این عاشقان است
که کودکان در آن نشو و نما می‌کنند
تا زنان و مردان شوند.
و زنان به ذوق کرشمه معشوقی،
بالهای بهشتی خود را
به سر مردان می‌گشایند.

چه خوشتر که زنان قدر عشق
و جان فشانی مردان را بدانند،
و مردان قدر این فرشته‌رویانِ فرشته‌خو را
که چون چراغ جادوی علاءالدین،
هزار کار شگفت از ایشان می‌آید
بیش از پیش دریابند.
و فرزندان نیز منزلت رفیع
این صورتِ فلکیِ دوپیکر را
که چون دو ستاره فرخنده‌فالِ
پدر و مادر،
در آسمان اقبالشان بهم پیوسته‌اند،
هر دم بیش از پیش قدر شناسند:

قدرِ آیینه بدانیم چو هست
نه در آن وقت که افتاد و شکست

برگرفته از داستانهای هزار و یک شب
بازنویسی و تفسیر: حسین الهی قمشه‌ای
تصویر: Vincent van Gogh
www.drelahighomshei.com

خانواده خود را روزی می‌رساند.
روزی صید سنگینی به دامش افتاد،
که گمان برد ماهی بزرگ و پربرکتی است.
اما وقتی دام را به ساحل آورد
و باز کرد مردی را دید،
به شکل و شمایل خویش
که از دام بیرون آمد.
پرسید کیستی و نامت چیست
و در این حوالی به چه کار آمده‌ای؟
گفت: من جفت و همزاد تو هستم
که در قعر دریا زندگی می‌کنم
و نامم عبدالله است.
من عبدالله دریایی،
و تو عبدالله زمینی.
به دیدن تو آمده‌ام
و سبدی از جواهرات جانانه
و شاهانه برایت هدیه آورده‌ام.
عبدالله گفت: قدمت مبارک،
خوش آمدی و چه خوشتر که
چندی میهمان ما باشی.
او را به خانه برد
و آنچه رسم مهمان دوستی بود،
بجا آورد،
تا زمانی که عبدالله دریایی
یاد وطن کرد
و نزد یاران دریایی بازگشت.
یاران دور او را گرفتند که
از عجایب و غرایب روی زمین
بر ما حکایت کن.
گفت: عجایب بسیار دیدم
اما از همه عجیب‌تر موجودی بود
که او را "بابا" می‌گفتند.
این مردِ مظلوم و محجوب،
هر روز صبح از خانه بیرون می‌رفت،
تا شام کار می‌کرد،
و به هر زحمتی تن می‌داد
و آنچه خانواده‌اش نیاز داشت
برای آنها می‌آورد.
و تازه خرده می‌گرفتند
که این چیست و آن چیست،
بهتر از این می‌باید.
و باز فردا مرد عازم کار می‌شد
و وعده می‌داد که
همه خواسته‌ها را
چنانکه پسند آنهاست برآورَد.
یاران گفتند: این ممکن نیست،
آن مرد می‌توانست وقتی می‌رود،
دیگر باز نگردد.
شاید زنجیری به پایش بسته بودند
و شب اورا خانه می‌کشیدند.
گفت:من هم همین گمان را داشتم
اما خوب نگاه کردم
و دیدم هیچ زنجیری به پا ندارد.
صبح با پای آزاد می‌رود
و شام با پای آزاد باز می‌گردد.

□اصحاب دریا نمی‌دانستند
که در جهان زنجیرهای پنهانی هست
که مردان را می‌برد و می‌آورد:
زنجیر زلفش هر طرف دیوانه‌وارم می‌کِشد
با اشتیاقم می‌برد، بی‌اختیارم می‌کشد
مهدی الهی قمشه‌ای

برگرفته از داستانهای هزار و یک شب
بازنویسی و تفسیر: حسین الهی قمشه‌ای

www.drelahighomshei.com
تصویر: Ernest Lawson

بازگردد یا برآید چیست فرمان شما
کی دهد دست این غرض یارب که همدستان شوند
خاطر مجموع ما زلف پریشان شما
حافظ

□ای نور سرمدی
و ای سرچشمه انوار اسپهبدی
اگر حسنِ ماه را فروغ و تابشی هست
از سرچشمه جمال نامنتهای توست
و اگر خیر و خوبی و راستی و درستی را
در جهان آبرویی‌ست
از ژرفای زیبایی تو
که عین حقیقت است نشئت گرفته است
و اینک جان ما به بوی جرعه‌ای
که از شراب آن حسن بی مثال تو
بر ساحت خاک ریخت
با هزار خون جگر
و کمند نیاز
خود را با معراج عشق
به سر بام دیدار رسانده است.
ندانم که آیا کریمی چون تو
او را به حریمی از آن سراپرده قدسی
بار خواهد داد؟
یا با فرمان بازگشت
او را محروم و دلخسته
از آستان حضرتت باز خواهد راند؟
و آیا آن زمانِ خجسته خواهد رسید
که آن خاطر مجموع ما
که به همت عشق
از پریشانیِ آرزوهای خاکی
به جمعیت افلاکی رسیده است
با آن زلف پریشان شما
که آشوب دو عالم در اوست
همدست و هم‌داستان خواهد شد؟

□مایه خرسندی است که به گفته مولانا:
بازگردد عاقبت آن در؟ بلی
رخ نماید یار سیمین بر؟ بلی

برگرفته از کتاب «در صحبت حافظ»
نوشته حسین الهی قمشه‌ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر: Marcel Rieder

و بر آنان که شاد و خرسند، بسی کوتاه؛
اما بر آنان که عاشقند،
زمان ابدیت است.
هنری ون دایک

“Protean Time”

Time is:
Too slow for those who Wait,
Too swift for those who Fear,
Too long for those who Grieve,
Too short for those who Rejoice,
But for those who Love, Time is Eternity.
Henry Van Dyke

برگرفته از کتاب «در قلمرو زرّین»
ترجمه: حسین الهی قمشه‌ای
ناشر: انتشارات سخن
تصوير: Salvador Dalí

راه دراز چند ساله را
برای رهایی از چنگال دیوان و ددان
به چند گامی در پیش پای می‌نهد.

داستانی را که اینک حکایت می‌کنیم
در بیان یکی از آن تدبیرهاست
که چگونه می‌توان سیاهچال روح‌فرسا را
به سپیدقله‌ای از سینه‌های پاک
و نفَس‌های روح‌پرور بدل کرد:

قصه این است که:
جوانان دو محله که با هم ستیز داشتند
برای رجزخوانی و رویارویی
در میدانی گرد آمده بودند
تا خار کینه‌های دیرینه را تیزتر کنند
و‌ بر سر و پای یکدیگر فرو کوبند.

در این دهانه دوزخ بناگاه
درویشی شکوهمند،
از قافله خوبان، گذر کرد.
و بی درنگ سردسته یک گروه
خود را در پای او افکند
و به عرض ارادت و اخلاص
و تحسین و ستایش مشغول شد.
معلوم بود که آن درویش
مرشد بی‌چون و چرا
و مقتدای مُسلّم آن گروه است.
و از قضا سردسته آن گروه دیگر
نیز درویش را نیک می‌شناخت
و با او نرد ارادت می‌باخت.

و در این حال که آن دو سرگروه
هر یک سر در پای درویش نهاده
و به عرض بندگی و سرسپردگی
نسبت به آن مرشد شریف و والا
مشغول بودند،
بناگاه نگاهی به یکدیگر انداختند
و یکی دیگری را گفت:
تو این مرد روحانی و قدیس آسمانی
را دوست می‌داری؟

و آن دیگری گفت ما همه خاک راه این مرد افلاکی هستیم.

و آن سردسته دیگر گفت
ما نیز در پیش او:
"بندگانیم جان و دل بر کف
چشم بر حکم و گوش بر فرمان"
(هاتف اصفهانی)

پس آن سرگروه نخست گفت
با چنین پیوند که ما هر دو
با این مرد فرهمند داریم
چرا باید با یکدیگر بجنگیم
و خون در دلهای یکدیگر کنیم.
چه خوشتر که همین دم
روی یکدیگر ببوسیم
و به یُمن گام‌های فرخنده این مرد
که به‌سوی ما گذر کرد،
ما نیز گام‌های خود را
به کوی دوستی و مهربانی
بگردانیم
و یار و دلدار یکدیگر باشیم.

□ اگر مردم محله‌های جهان
که همگی در سرشت خویش
منت‌گذار عشق و محبتند،
و در “پیشگاه قدس انسانی”،
به فخر و مباهات زانو می‌زنند،
همچنان بر زانو
روی یکدیگر ببوسند
و آشتی کنند
و بجای خون، اشک شوق
از دیده ببارند
آیا این بهشت موعود نخواهد بود؟

برگرفته از داستان دیرین صوفیان
بازنویسی و تفسیر:
حسین الهی قمشه‌ای
۱۴۰۰/۱۱/۱۷
www.drelahighomshei.com
مینیاتور قدیمی

زهر می‌خرند و شکر می‌فروشند،
خار می‌خرند و گل نثار می‌کنند.
نظامی در خسرو و شیرین
گفتگویی میان خسرو و رقیب عشقی‌اش فرهاد آورده
و ارکان تجارت عشق را در ديار آشنایی
در دهان شهدآفرین فرهاد نهاده است:
نخستین بار گفتش از کجایی
بگفت از دارِ مُلک آشنایی
بگفت آنجا به صنعت در چه کوشند؟
بگفت اندُه خرند و جان فروشند
بگفتا جان فروشی در ادب نیست
بگفت از عشق‌بازان این عجب نیست

چنانکه خداوند از اهل ایمان
نفْس‌ها و مال‌های ایشان را
(که چون خار در پایشان فرو رفته
و چون مار هر دم وجودشان را زهرآگین می‌کند) از آنان می‌خرد،
و در برابر باغ فردوس می‌فروشد،
و به ضیافت بهشت دعوت می‌کند؛
بهشتی که درهای آن پیوسته باز است
و تنها جواز ورود به آن، ترک هواست:
آفتِ این در هوا و شهوت است
ورنه اینجا شربت اندر شربت است
مولانا

پس هر که خواهد بدان یارِ گلرخسار
در رسد،
باید که از خارِ هستی خویش توبه کند:
هستیِ ما خارِ گلستانِ وجود است
با رویت ای گل‌آفرین از خار توبه
مهدی الهی قمشه‌ای

و هرچه از بدی‌ها و زشتی‌ها گفته‌اند
همه مقصود همان نفْس بدکار
و اشتر خارخوار است
که مجنونِ دیار عشق باید
برای رسیدن به لیلی از آن اشتر پیاده شود
چنانکه در حکایت تنازع مجنون با شتر در مثنوی آمده است
که وقتی مجنون دید میل اشتر
به کرّهٔ نوزاد خویش است
و رو به سوی آخور دارد،
و چون یک لحظه غافل شود،
از راه دیار لیلی باز می‌گردد،
و در این تردّد، راه یک روزه، سالها به طول انجامیده است:
گفت ای ناقه چو هر دو عاشقیم
ما دو ضد بس همره نالایقیم
تا تو با من باشی ای مردهٔ وطن
بس ز لیلی دور مانَد جانِ من
سرنگون خود را ز اشتر در فکند
گفت سوزیدم ز غم تا چند چند
مثنوی

برگرفته از “کتاب مقالات”
به قلم حسین الهی قمشه‌ای
ناشر: انتشارات روزنه
تصویر: Mazhar Ali Khan
 

و ذهن را بال می‌دهد
و خیال را به پرواز می‌آورد
و جذبه‌ای از لطف و دلربایی
بر زندگی می‌افزاید
و همه چیز را از شادی و شادابی سرشار می‌کند.

موسیقی جوهر نظم و آراستگی است
موسیقی آدمی را به هر آنچه
“خوب” و “درست” و “زیبا”ست
رهنمون می‌شود
و خود براستی صورت مثالیِ
این هر سه گوهر است
که هر چند به چشم نمی‌آیند
چهره‌ای درخشان و دلی پرتوان
و عمری جاودان دارند.

ترجمانی از گفته‌های افلاطون

□ گوته شاعر و حکیمِ
فرهنگ‌آفرینِ آلمانی
همگان را تشویق کرده است
که هر روز یک قطعه موسیقی خوب بشنوند

□ موسیقیِ خوب آهنگ‌هایی است
که بزرگان هنر و فرهنگ در جهان
آنها را ستوده‌اند و می‌ستایند.

□ گوته همچنین
خواندن یک شعر شورآفرین
و تماشای یک نقاشی روح‌بخش و تأمل برانگیز
و انجام یک کار خوب
که دیدن و شنیدنش
همه را به وجد و سرافرازی می‌آورد،
در برنامه روزانه فرهیختگان نهاده است.

□ اینها مائده آسمانی حضرت عیسی
و منّ و سلوای حضرت موسی
و شراب رحیق احمد است
که به تعبیر قرآن
می‌زیبد هوشمندان در کسب آن
با هم چالش کنند.

□ شکسپیر نیز گفته است که
اگر موسیقی غذای عشق است
پس بنوازید.
و نیز موسیقی را طعام و شرابی
برای تاجران بازار عشق
و عاشقان خیال‌پرداز دانسته است.

□ و از مولانا می‌شنویم:
پس غذای عاشقان آمد سماع
که در او باشد خیال اجتماع

□ بنابراین دعای ما
هم‌آهنگ با سنایی این است که:
به هرچ از اولیا گفتند “رزّقنی” و “وفّقنی”
به هرچ از انبیا گفتند “آمنّا" و "صدّقنا"

از گفته‌های افلاطون
ترجمه و توضیحات از حسین الهی قمشه‌ای
www.drelahighomshei.com
تصویر: Louis Carmontelle