و این محال است زیرا خیر و شر دو نیستند
و میان ایشان جدایی نیست.
فیه ما فیه
مقالات مولانا
و آنگاه یکی از سالخوردگان شهر گفت
از خیر و شر نیز ما را سخنی بگوی.
پیامبر گفت:
من می توانم از خوبیهای شما سخن گویم
اما از شر و بدی نشانی نمی توانم داد.
زیرا شر چیست بجز همان خیر که
از گرسنگی و تشنگی خویش عذاب کشیده است؟
همانا وقتی خوبی گرسنه می شود غذای خود را حتی
در غارهای تاریک جستجو می کند
و وقتی تشنه می شود حتی از آبهای تیره ی مرداب می نوشد
وقتی که با خود یگانه اید وجودتان خیر و خوبی است.
اما وقتی با خود یگانه نیستید باز نمی توان شما را به شر و بدی نسبت داد.
زیرا خانه ای که شکاف خورده است، جایگاه دزدان نخواهد بود
بلکه تنها یک خانۀ شکاف خورده است.
و کشتی که لنگرش را از دست داده ممکن است بی هدف
در آبهای خطرناک سرگردان شود اما، به قعر دریا نخواهد رفت.
جبران خلیل جبران

"Good and Evil"
And one of the elders of the city said,
"Speak to us of Good and Evil."
And he answered:
Of the good in you I can speak, but not of the evil.
For what is evil but good tortured by its own hunger and thirst?
Verily when good is hungry it seeks food even in dark caves,
and when it thirsts, it drinks even of dead waters.
You are good when you are one with yourself.
Yet when you are not one with yourself you are not evil.
For a divided house is not a den of thieves; it is only a divided house.
And a ship without rudder may wander aimlessly
among perilous isles yet sink not to the bottom.
Khalil Gibran

برگرفته از کتاب پیامبر
اثر جبران خلیل جبران
ترجمۀ حسین الهی قمشه ای
تصویر موزه جبران خلیل جبران– لبنان

ويليام بليك
آدمى را وسوسه اى و خارخارى هست از آرزو و تمنا در دل
كه به هيچ حد و مرزى رضايت نمى دهد
مگر بى نهايت، مگر ابديت، مگر جاودانگى
اين خواستن بى ابتدا و بى انتهاست
كه مهر و نشان جوهر ذات و نفس ناطقه آدمى است
و اين شوق پايان ناپذير است كه آدمى را از قعر هيولاى قابليت
به قله كمالِ صورت و فعليت كه همان مقام الاهيت است سوق مى دهد
اين سوق و اين شوق، اين تب و اين تاب،
همان عطيه احدى (و هديه پاندورا) به روح آدمى است
و اين حقيقت سترگ و شگفت است كه همچون آتشى سوزان
در طور سينه مولانا روشن شد
و در كلماتى چاره ناپذير و پر جست و خيز به رقص و آواز آمد كه:
"از جمادى مردم و نامى شدم"
و اگر كسانى از كثرت حضور ابيات اين شعر شور آفرين بر زبان ها و كاغذها ملول شده اند
مى توانند بار ديگر از پرتو اين برق يمانى و صاعقه آسمانى گرم شوند
و هزار بار ديگر آن را بى هيچ ملالت بخوانند
چرا كه داستان سير ازلى و ابدى ما در همين چند بيت آمده است:
از جمادى مُردم و نامى شدم
وز نما مُردم ز حيوان سر زدم
مُردم از حيوانى و آدم شدم
پس چه ترسم كى ز مردن كم شدم
حمله اى ديگر بميرم از بشر
تا بر آرم از ملائك بال و پر
بار ديگر از ملك پران شوم
آنچه اندر وهم نايد آن شوم
بار ديگر بايدم جستن ز جو
"كل شى هالك الا وجهه"
پس عدم گردم ، عدم چون ارغنون
گويدم ك" انا اليه راجعون"

شعر از ويليام بليك
ترجمه و توضيحات : حسين الهى قمشه اى
www.drelahighomshei.com

و از راه خلاف ايام آنها را سرآوردن
بمردن، خواب رفتن، بس
و بتوانيم اگر گفتن
كه با يك خفتن تنها
همه آلام قلبي و هزاران لطمه
و زجر طبيعي را كه جسم ما دچارش هست
پايان مي‌توان دادن
چنين انجام را بايد به اخلاص آرزوكردن
بمردن، خواب رفتن
خواب‌رفتن، يحتمل هم خواب‌ديدن
ها، همين اشكال كار ماست
زيرا اينكه در آن خواب مرگ و
بعد از آن کز چنبر اين گير و دار بي‌بقا فارغ شويم
آنگه چه رؤياها پديد آيد
همين بايد تأمل را برانگيزد
همين پروا بلايا را طويل العمر مي‌سازد
هاملت، پرده سوم، صحنه اول
ترجمۀ مجتبی مینوی

What Is the Question?” – 1st part“
To be or not to be-that is the question
Whether 'tis nobler in the mind to suffer
The slings and arrows of outrageous fortune
Or to take arms against a sea of troubles
And, by opposing, end them. To die, to sleep
No more-and by a sleep to say we end
The heartache and the thousand natural shocks
That flesh is heir to-'tis a consummation
Devoutly to be wished. To die, to sleep
To sleep, perchance to dream. Aye, there's the rub
For in that sleep of death what dreams may come
When we have shuffled off this mortal coil
Must give us pause. There's the respect
That makes calamity of so long life
Shakespeare, Hamlet, III, I

بر گرفته از کتاب "در قلمرو زرّین"
حسین الهی قمشه ای
تصویر: لارنس الیویه در فیلم هملت

تجريهاي ديواني و
خواريها كه دائم مستعدان صبور از هر فرو مايه همي‌بينند
اينها جمله در حالي كه هر آني
به نوك دشنه‌اي عريان حساب خويش را صافي توان كردن
كدامين كس بخواهد اينهمه بار گران بردن
عرق‌ريزان و نالان زير ثقل عمر سركردن
جز آنكه ترس از چيزي پس از مرگ
آن زمين كشف‌ناكرده كه هرگز هيچ سالك از كرانش برنمي‌گردد
همانا عزم را حيران و خاطر را مردد كرده
ما را برمي انگيزد كه در هر آفت و شري كه مي‌بينيم تاب آورده
بيهوده به دامان بلياتي، جز از اينها، كه واقف نيستيم از حال آنها
خويشتن را در نيندازيم
بدين آيين شعور و معرفت ما را جمله نامرد مي‌سازد
بدين سان پوشش انديشه و سودا
صفاي صبغه اصلي همت را به روزردي مبدل سازد و
نيات والا و گرانسنگ از همين پروا ز مجرا منحرف گرديده
از نام عمل محروم مي ماند.
هاملت، پرده سوم، صحنه اول
ترجمه مجتبي مينوي

“What Is the Question?” – 2nd part
For who would bear the whips and scorns of time
Th' oppressor's wrong, the proud man's contumely
The pangs of despised love, the law’s delay
The insolence of office, and the spurns
That patient merit of the unworthy takes
When he himself might his quietus make
With a bare bodkin? Who would fardels bear
To grunt and sweat under a weary life
But that the dread of something after death
The undiscovered country from whose bourn
No traveler returns, puzzles the will
And makes us rather bear those ills we have
Than fly to others that we know not of
Thus conscience does make cowards of us all
And thus the native hue of resolution
Is sicklied o'er with the pale cast of thought
And enterprises of great pitch and moment
With this regard their currents turn away
And lose the name of action
Shakespeare, Hamlet, III, I

بر گرفته از کتاب "در قلمرو زرّین"
حسين الهی قمشه ای
تصویر: لارنس الیویه در فیلم هملت

من از آن آتش که اندر سینه هاست
بینم آن قول نخستین نیک راست
لیک اگر تقدیر بر تکرار بود
بار دیگر مرگی اندر کار بود
من گمان دارم که در دلهای ما
سردی از بی مهری و جور و جفا
آن قدر باشد که قول دومین
نیز صدق آید تو را ای نیک بین.
رابرت فراست

Some say the world will end in fire,
Some say in ice.
From what I’ve tasted of desire
I hold with those who favor fire.
But if it had to perish twice,
I think I know enough of hate
To say that for destruction ice
Is also great
And would suffice.
Robert Frost

برخي دانشمندان معتقدند
که زمین به تدریج به خورشید نزدیک شده
و در دریای آتش غرق خواهد شد.
برخي دیگر گویند
که زمین به تدریج از خورشید دور شده
و در سرمای بی پایان منجمد خواهد گشت.
رابرت فراست در این شعر
هر دو قول را باهم جمع کرده است.

برگرفته از کتاب "کیمیا2"
شعر از رابرت فراست
ترجمه منظوم و توضیح: حسین الهی قمشه ای

و چون طلای مذاب سوزان و درخشان و
خندان و گریان و گران سنگ از کوره بیرون می آید
و همان خرد که به تعبیر حافظ قید مجانین عشق می فرمود،
به بوی سنبل زلف معشوق مطلق مست و دیوانه می شود.
عشق همان عقل است که از مضیق جهات درگذشته
و از جهان "سو" به جهان "بی سو" راه یافته است،
همان عصای موسی است که در آغاز تکیه گاه بود
و کارهای گوناگون از ریختن برگ بر گوسفندان
و تنظیم امور زندگانی و غور و تفکر و استدلال
و جاه و چاره و عاقبت اندیشی از وی بر می آمد
اما وقتی موسی آن را به فرمان الهی بیانداخت
بناگاه اژدهایی شد که موسی را به هراس انداخت.
این اژدهای عشق است که ناگاه از چوب خشک
و غیر قابل انعطاف عقل بیرون می آید،
و فرعون نفس را با همۀ مارها و
افعیهای دروغین فرو می بلعد.

برگرفته از کتاب "مقالات"
به قلم حسین الهی قمشه ای

و دعوی سلیمانی کرد و خلق از او پذیرفتند
(از آنکه از سلیمانی جز صورتی و خاتمی نمی دیدند)
و چون سلیمان از گرمابه بیرون آمد و از ماجرا خبر یافت گفت
سلیمان حقیقی منم و آنکه برجای من نشسته دیوی بیش نیست
امّا خلق او را انکار کردند و سلیمان که به ملک اعتنایی نداشت
و در عین سلطنت خود را "مسکین و فقیر" می دانست،
به صحرا و کنار دریا رفت و ماهیگیری پیشه کرد...
امّا دیو چون به تلبیس و حیل بر تخت نشست و مردم انگشتری با وی دیدند
و ملک بر او مقرر شد، روزی از بیم آنکه مبادا انگشتری بار دیگر به دست سلیمان افتد
آن را در دریا افکند تا بکلّی از میان برود و خود به اعتبار پیشین بر مردم حکومت کند...
...بتدریج ماهیّت ظلمانی دیو برخلق آشکار شد و جمله دل از او بگردانیدند
و در کمین فرصت بودند تا او را از تخت به زیر آورند و سلیمان حقیقی را برجای او نشانند...
...در این احوال سلیمان همچنان بر لب بحر ماهی می گرفت،
روزی ماهیی را بشکافت و از قضا خاتم گم شده را در شکم ماهی یافت و بر دست کرد ...
... سلیمان به شهر نیامد امّا مردم از این ماجرا خبر شدند
و دانستند که سلیمان حقیقی با خاتم سلیمانی بیرون شهر است؛
پس در سیزده نوروز بر دیو بشوریدند و همه از شهر بیرون آمدند
تا سلیمان را به تخت بازگردانند و این روز بخلاف تصوّر عام
روزی فرخنده و مبارک است و به حقیقت روز سلیمان بهار است
و نحوست آن کسی راست که با دیو بسازد
و در طلب سلیمان از شهر بیرون نیاید:
وقت آنست که مردم ره صحرا گیرند
خاصه اکنون که بهار آمد و فروردین است
و شاید رسم خوردن ماهی در شب نوروز
تجدید خاطره ای از یافتن نگین سلیمان
و رمزی از تلاش انسان برای وصول به اسم اعظم عشق باشد
که با نوروز و رستاخیز بهار همراه است...

برگرفته از کتاب "مقالات"
به قلم حسین الهی قمشه ای