خیّام
در اینجا شراب همان عُمر است و مرگ مستیِ آن شراب است
الّا آنکه "مستیِ مرگ" مانند مستی انگور بعضی را زودتر
و بعضی را دیرتر فرا می گیرد
و خیّام در جای دیگر حیرت کرده است
از مستی مرگ که چنان آدمی را خود بی خبر می کند
که ذرّات غبار او در هوا رقصان شوند
و او همچنان بی خبر باشد.
این اهل قبور خاک گشتند و غبار
هر ذرّه ز هر ذرّه گرفتند کنار
آه این چه شراب است که تا روزِ شمار
بی خود شده و بی خبرند از همه کار

برگرفته از کتاب "گنجینه آشنا"
به قلم حسین الهی قمشه ای

ادوارد فیتز جرالد

Inverted Bowl
And that inverted Bowl we call The Sky,
Whereunder crawling coop't we live and die,
Lift not thy hands to it for help - for It
Rolls impotently on as Thou or I
Edward Fitzgerald

اصل رباعیِ خیام:
نیکی و بدی که در نهاد بشر است
شادی و غمی که در قضا و قدر است
با چرخ مکن حواله کاندر ره عقل
چرخ از تو هزار بار بیچاره تر است

برگرفته از کتاب "در قلمرو زرین"
اثر حسین الهی قمشه ای

هنرها، همه آنجاست
دارالعلم ها و دانشگاه ها، همه آنجاست
و آیینه نگاه اوست که جهان را به نمایش می گذارد
و از آنجاست که امور جهان اداره می شود
و از آنجاست که جهانیان طعام می خورند و شراب می نوشند.
ویلیام شکسپیر، تلاش بیهوده

From women's eyes this doctrine I derive
They sparkle still the right Promethean fire
They are the books, the arts, the academes
That show, contain and nourish all the world
Love's Labour's Lost, William Shakespeare

پرومته" یا "پرومی تیوس" در اساطیر یونان" *
همان شخصیت خردمندی است که آتش را از آسمان ربود
و به آدمیان هدیه کرد
این آتش رمزی از جوهر حیات است
که می تواند مرده را زنده کند
در پایان نمایشنامه اتللو می خوانیم که
اوتللو پیش از کشتن دزدمونا با خود گفت
اول شمع تالار را خاموش کنم
و آنگاه به خاموش کردن چراغ زندگی او پردازم
زیرا اگر شمع را خاموش کنم
باز افروختن آن سهل است
که به اخگر آتشزنه ای روشن می شود.
اما اگر چراغ زندگی دزدمونا را خاموش کنم و پشیمان شوم
کجاست آن "آتش پرومته"
که باردیگر چراغ زندگی او را برافروزد
این بگفت و بی درنگ دزدمونا را
که خود همان آتش پرومته بود با دستهای سرد خویش خاموش کرد.

برگرفته از کتاب "در قلمرو زرین"
به قلم حسین الهی قمشه ای
Alphonse Mucha نقاشي اثر

اینها همه نشان یادها و خاطرات ازلی ماست که
در حقیقت همان فطرت و سرشت و نهاد
و طبع و خلق و خوی الهی آدمی است.
از دیگر نشان های سخن آشنا آن است که
ذوق سلیم بهانه ای بر آن نمی گیرد
و میل به هیچ تغییری در آن ندارد،
مانند موسیقی خوب و چهرۀ زیبارویان که
گویی طبق آرزوی ما آفریده شده اند:
نقاش رخت زطعنه ها آسوده است
کز هر چه تمام تر بوَد بنموده است
رخسار و لبت چنانکه باید بوده است
گویی که کسی به آرزو فرموده است
ابو سعید
چنانکه حکیم طوس نیز کمال زیبایی را
در نبودن بهانه بیان کرده است:
به دیدار او در زمانه نبود
بر او بر به خوبی بهانه نبود

برگرفته از کتاب "گنجینۀ آشنا"
به قلم حسین الهی قمشه ای

و سر در خط فرمان دارند و جوهر انسانیت را ساجد و عابدند،
الّا ابلیس که مقام انسان را انکار می کند
چون روح قدسی او را نمی بیند و او را خاک می شناسد
و آب و گل می شمارد. این شیطان سرکش است
که باید به دعوت رسول یا دعوت عقل که
رسول داخل است مسلمان شود، چنانکه پیامبر فرمود:
شیطانِ: من به دست من مسلمان شده است
از اسلم شیطانی شد نفسِ تو ربّانی
ابلیس مسلمان شد، تا باد چنین بادا

دیوان شمس
برگرفته از کتاب "در صحبت قرآن"
اثر حسین الهی قمشه ای
نقاشی فرشتگان و شیاطین اثر اشر سال 1960

دیوان شمس
الا آنکه در دیوان شمس عشق در شور و غوغای مستی
سرود شیدایی می خواند و دست افشانی و پایکوبی می کند:
"با دوست دست افشان، به عالم پای کوبان"
به زیر پای بکوبیم هرچه غیر وی است
چرا که شرط چنین شد در امتحان سماع
دیوان شمس
و عشق در مثنوی ذکر موزونی است
از نامهای نیکوی معشوق به سی هزار زبان که
ترجیع بند آن ترانۀ توحید است:
مثنوی ما دکان وحدت است
غیر وحدت هرچه بینی آن بت است
همچو یک خورشید در صحن سما
صد شود نسبت به صحن خانه ها
گر تو صد سیب و صد آبی بشمری
یک شود چون آب آن را بفشری
مثنوی
عشق نزد مولانا نقطۀ وحدت است
دریایی است که میعادگاه همۀ نهرها و رودهاست
صلحی است که ملتقای همۀ جنگها و تضادهاست
بینهایتی است که همۀ خطوط موازی "مایی" و"تویی"ََ
در آنجا به هم می رسند.
و اما عشق در فیه ما فیه پیری است که
بر مسند ارشاد نشسته و افتادگان را دستگیری می کند:
پیر عشق توست، نی ریش سپید
دستگیر صد هزاران ناامید
مثنوی
و با دیدۀ شفقت در حاضران می نگرد
و از صمیم جان ایشان را فرا می خواند که:
بیا! آخر تا چند بیگانه ای
در میانۀ تشویشها و سوداها

فیه ما فیه
بر گرفته از پیشگفتار کتاب گزیده فیه ما فیه
به قلم حسین الهی قمشه ای

و تعبیر موهوم شاعرانه نیست
بلکه هر روز همۀ ما با این رسن مواجه می شویم
که می تواند ما را از چاه حرص و آز و ظلم و خودخواهی نجات دهد.
اگر بدان چنگ زنیم و آن دست آویختن به دامن حق و عدالت
و پایداری و ثبات در راه حق است که برای همه کس میسّر است
و سر زلف او در جمعیت بازاریان و اداریان و قاضیان و مدیران
و سیاست مداران و غیر ایشان پیوسته آویخته است
تا دست خود را از دامن دروغ و ریا و کم فروشی
و ربا و صدور حکم بی جا وهزار ظلم و ناروا بکشند
و بی درنگ دست در آن ریسمان محکم الهی آویخته
و از چاه شقاوت و ضلالت نجات یابند.
روی او فتوی دهد کز کعبه بر بتخانه زن
زلف او دعوی کندکاینک رسن بازی، رسن

دیوان شمس
برگرفته از کتاب "در صحبت قرآن"
به قلم حسین الهی قمشه ای
خوشنویسی اثر میرعماد الحسنی