و گستاخ و بى‌پيمان و خودخواه 
با اندیشه‌های زشت.
و این جمله اوصاف ناموزون
از نادانی و ناتوانی
در تمیز زشتی و زیبایی نشأت می‌گیرد.
اما من دیرگاهی است
که معنی شرافت و والایی را دریافته‌ام
چنانکه ماهیت شر و حقارت و پستی را دانسته‌ام
و سرشت آن بدکار را که برادر من است
نه تنها با پوست و گوشت و استخوان
بلکه در مقام همنوع خویش
که در نیروی قدسی خرد و فروغ ایزدی 
با من شریک و انباز است می‌شناسم.
از این رو هیچیک از آن اوصاف
مرا آسیبی نخواهد رسانید
از آنکه هیچ کس نمی تواند
مرا به کاری برانگیزد
که آدمی را خوار و خفیف می‌کند.
و نه می‌توانم بر آن برادرم خشم گیرم
و نه با او به کینه برخیزم
زیرا من و او بر آن زاده شدیم
که با هم کار کنیم
مانند دو دست و دو پای
و مژگان‌های زیر و بالا
و‌ ردیف‌ دندان‌های زیرین و زبرین.
از این رو راه را بر یکدیگر بستن
با ناموس طبیعت هم آهنگ نیست
و هرگونه بیزاری و بر آشفتن
راه را بر یکدیگر بستن است.
مارکوس اورلیوس
□ در این قطعه کوتاه امپراطور حکیم، شعر معروف "بنى آدم اعضاى يك پيكرند" اثر سعدى را چند قرن پيش از او در كتاب "انديشه‌ها" به كلام آورده است و سخن در اين است كه عضوهاى جسمانى ما بر تخريب يكديگر نمى كوشند بلكه با كمك یکدیگر مشكلى را از پيش پاى بر مى‌دارند.
آدمیان نیز باید همچون دو دست یا همچون دو پای چنان با یکدیگر همکاری کنند که دوگانگی در کار نباشد و چنانکه درد عضوها از سر و گوش و دست و پای همه به یک مرجع باز می‌گردند و درد دست را با درد پای تفاوتی در رنج ندارد، ما نیز باید آلام بشری را هر کجا باشد از آنِ خود بدانیم.
چنانکه سعدی گفت:
چو عضوی به درد آورد روزگار
دگر عضوها را نماند قرار
و چنانکه شیخ خارقان گفت:
اگر از ترکستان تا به شام
کسی را خاری در انگشت شود
آن از آنِ من است
و اگر کسی را قدم در سنگ آید
زیانِ آن مراست
و اگر اندوهی در دلی هست
آن دل از آنِ من است.
نوشته: Marcus Aurelius
ترجمه انگلیسی: Maxwell Staniforth
ترجمه فارسی و توضیحات: حسین الهی قمشه‌ای
مجسمه مارکوس اورلیوس در موزه Capitoline
www.drelahighomshei.com

و هنگام رفتن این ابیات حافظ را
در مایه‌ای از شور و دشتی زمزمه می‌کرد:
حجاب چهره جان می‌شود غبار تنم
خوشا دمی، که از این چهره پرده برفکنم
" چنین قفس " نه سزای چو من خوش الحانی است
روم به گلشن رضوان، که مرغ آن چمنم
این ققنوس روزگار ما
زنّار‌بند معبد زیبایی بود
و حماسه " آواز ایرانی " را
که افزون بر لطافت و کرامات زیبایی
به زبان سخنگوی شعر نیز آراسته است
در دلهای خاص و عام بنشان۟د
نقش هر نغمه که زد راه به جایی داشت
و در هر بیت و ترانه که برگزید پیامی نهاد
از مهر و دوستی و یاری و همکاری
و هر فریاد که برآورد چون بیداد همایون
فراخوانی به داد و دهش بود
و مشتاقان را به تعبیر طاهر عریان
چون منجنیق از جهان زیرین به ساحت برین می‌افکند
تا کف‌زنان و پای‌کوبان بخوانند
شعر آن شاعر شوریده تاجیک، کمال خجندی را که گفت:
این چه مجلس چه بهشت این چه مقام است اینجا
عمر باقی لب ساقی لبِ جام است اینجا
این مسکین پارسی‌گو خود هر زمان که شوق دیدار بهشت در وی شعله‌ور گردد
به استماع اجرای شکوهمند و قدسی استاد شجریان از غزل معروف سعدی "هزار جهد" روی می‌آورد
و چون در میانه آن آواز بشنود که:
من رمیده دل آن به که در سماع نیایم
روحش از شادی و شکفتگی آکنده می‌شود
و اشک شوق چهره‌اش را می‌پوشاند.
روح آهنگین استاد
افزون بر هنرِ متعالی موسیقی
با سماعِ قلم و رقص حروف و کلمات در خط نستعلیق که عروس خطوط اسلامی است آشنایی داشت
و در سیاه مشقی که این جا عرضه شده‌است
باز با همان کلماتِ آشنای سعدی و حافظ روبرو می‌شویم.
استاد محمد‌رضا شجریان همچنان زنده است
هم در ذات و هم در آثار و تسلای خاطر ما اینست
که می‌توانیم به همت فناوری شگفت این روزگار
همچنان از هنر متعالی او سرمست شویم و بشارت زیبایی همین است که به تعبیر میکل آنژ
گریبان آدمی را در غوغای روزمرگی می‌گیرد
و در گوشش زمزمه می‌کند که:
چه گویمت که به میخانه دوش مست و خراب
سروش عالم غیبم چه مژده‌ها داده است
که ای بلند نظر شاهباز سدره نشین
نشیمن تو نه این کنج محنت آباد است
تو را ز کنگره عرش می‌زنندصفیر
ندانمت که در این دامگه چه افتاده‌است‌.
حافظ
و درود بر خنیاگران عشق باد
حسین الهی قمشه‌ای
۹۹/۷/۱۸
www.drelahighomshei.com

بانگ گردش‌های چرخ است این که خلق
می‌نوازندش به طنبور و به حلق
مومنان گویند کآثار بهشت
نغز گردانید هر آواز زشت
ما همه اجزای آدم بوده‌ایم
در بهشت آن نغمه‌ها بشنوده‌ایم
گرچه بر ما ریخت آب و گل شکی
یادمان آید از آنها چیزکی
پس غذای عاشقان آمد سماع
که در او باشد خیال اجتماع
آتش عشق از نواها گشت تیز
آنچنانکه آتش آن جوز ریز
مولانا
□ جوز ریز اشاره به قصه مرد تشنه ایست که بالای درخت بود و گردوها را از درخت در آب می‌انداخت تا از بانگ آب تشنگی اش اندکی برطرف گردد.
برگرفته از کتاب "گنجینه آشنا"
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
مینیاتور قدیمی

بالله اگر تشنه‌ام آبم تویی 
بحر من و موج و حبابم تویی
رفت سرم در سرِ سودای تو
" لا "یم و آیینهٔ " الّا "ی تو
مهدی الهی قمشه‌ای
ایشان به حقیقت بر دیوسالاری و زشت‌خویی شوریدند و عهد خود را با خوبی و زیبایی و جان‌سپاری در محراب این الهگان استوار کردند و به گفته نظامى:
نیست برِ مردمِ صاحب‌نظر
خدمتی از عهد پسندیده‌تر
دستِ وفا در کمرِ عهد کن
تا نشوی عهد‌شکن جهد کن
برگرفته از کتاب " در صحبت حافظ "
به قلم حسین الهی قمشه ای 
ناشر: انتشارات سخن 
تصویر از میرزا غلامرضا اصفهانی

تصویر از Joseph Noel Paton

ناشر: انتشارات سخن
تصویر از Gaudenzio Ferrari

شکسپیر همین نکته را در قطعۀ معروف رحم (mercy) به زیبایی تمام آورده است. رباعی زیر نیز تعلیمی شگرف می‌دهد که هرگاه مشکلی داری که خواهی خداوند به دعا برطرف کند تو بکوش که دعای کس دیگر را مستجاب کنی:
هرگه که غمی ملازم دل شودت
یا قصۀ کار خویش مشکل شودت
احوال دل دگر بباید پرسید
تا خوشدلی تمام حاصل شودت
ناشناس
مهم ترین دعا در ادبیات این است که خدا ما را از شرّ این نفسِ شیطانی که کاردش تا استخوان ما رسیده است رهایی بخشد زیرا نفس خودپسند سرچشمۀ همۀ بلاها و سختی‌ها و همۀ گناهان و گمراهی‌هاست که همه می خواهند به دعا از آن رهایی یابند و زیان بخش ترین بلاها این است که
آدمی عمر را به بیهودگی گذراند و فرصت طلایی زندگی را برای نیل به معرفت و کمال ضایع گذارد. نیایش‌های زیر از عطار بسیار لطیف و صمیمی و بلند و حکمت آموز است:
یا الهَ العالَمین درمانده ام
غرق خون بر خشک کشتی رانده ام
دستِ من گیر و مرا فریاد رس
دست بر سر دارمی همچون مگس
نفسِ من بگرفت سرتاپای من
گر نگیری دستِ من ای وایِ من
جانم آلوده است از بیهودگی
من ندارم طاقتِ آلودگی
خلق ترسند از تو من ترسم ز خود
کز تو نیکو دیده ام وز خویش بد
اکنون بنگرید پروازِ دعا را به بلندترین قله‌های همتِ انسانی:
ذرّه ای دردم ده ای درمانِ من
زآنکه بی دردت بمیرد جانِ من
کفر کافر را و دین دیندار را
ذرّه ای دردت دلِ عطار را
برگرفته از کتاب "گنجینه آشنا"
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
مینیاتور قدیمی