فرشته‌ای دید که در دفتری زرّین کلماتی می‌نوشت.
آرامش ژرف اتاق ابن ادهم را گستاخ کرد و پرسید:
"چیست که در این دفتر می‌نویسی؟"
فرشته سر بلند کرد و با نگاهی شیرین و مهربان گفت:
"نام آنان که خدا را دوست دارند."
ادهم مشتاقانه پرسید: "آیا نام من هم در شمار آنان هست؟"
فرشته گفت: "نه، نامت را در این میان نمی‌بینم."
ادهم، با صدایی همچنان مشتاق اما آهسته‌تر گفت:
"پس نام مرا در شمار آنان بنگار که بندگان خدا را دوست دارند."
فرشته این بنوشت و ناپدید شد.
شب دیگر باز فرشته با آن فروغ شکوهمند و بیدارکننده، پدیدار شد
و نام آنان را که از عشق خداوند سعادتِ ابد یافته بودند،
در طوماری طلایی به ابن ادهم نشان داد.
و ادهم با حیرت و شعف دید که نامش سرآغاز نامهاست.
جِیمز هِنری لِی هانت
"Abou Ben Adhem and the Angel"
Abou Ben Adhem (may his tribe increase!)
Awoke one night from a deep dream of peace,
And saw, within the moonlight in his room,
Making it rich, and like a lily in bloom,
An angel writing in a book of gold:—
Exceeding peace had made Ben Adhem bold,
And to the presence in the room he said,
"What writest thou?"—The vision raised its head,
And with a look made of all sweet accord,
Answered, "The names of those who love the Lord."
"And is mine one?" said Abou. "Nay, not so,"
Replied the angel. Abou spoke more low,
But cheerly still; and said, "I pray thee, then,
Write me as one that loves his fellow men."
The angel wrote, and vanished. The next night
It came again with a great wakening light,
And showed the names whom love of God had blest,
And lo! Ben Adhem's name led all the rest.
James Henry Leigh Hunt
□ درود بر لی هانت
که برگه ورود بهشت را
در عشق و محبت مردمان دانست
و درود به شاعر دردانهٔ ما سعدی که گفت:
عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست
برگرفته از کتاب "در قلمرو زرین"
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر از Antonio Triva da Reggio

در دستهای شماست
بیایید و مرا از بندِ این سرشتِ لطیف و مهرآفرینِ زنانه رها کنید
و مرا از سر تا قدم بیاکَنید
از پلیدترین معجونِ
بی رحمی و سنگدلی.
خون مرا غلیظ کنید
و خشونت بخشید
و همه درهای پشیمانی
و توبه را بر من ببندید
تا هیچ اندیشه ندامت بار
از سوی سرشت و طبع و وجدان
میهمان من نگردد.
آری شما ای ارواح سیه کار
بر سینه من درآیید
زَهره مرا بدرید
و شیر را در سینه من
به زهر بدل کنید.
و شما ای خادمان دوزخ
آسمان را از سیاهترین
دودهای جهنم بپوشانید
تا خنجر برّان من نبیند
آن زخمی را که
بر سینه مهمان می‌زند.
و آسمان از پسِ پرده تاریک
بدین جنایت سیاه ننگرد
مبادا فریاد برآورد که:
دست نگه دارید، دست نگه دارید
ویلیام شکسپیر، نمایشنامه مکبث، پرده اول
"Invocation of Demons"
Come, you spirits
That tend on mortal thoughts, unsex me here,
And fill me from the crown to the toe, top-full
Of direst cruelty. Make thick my blood;
Stop up the access and passage to remorse,
That no compunctious visitings of nature
Shake my fell purpose, nor keep peace between
The effect and it. Come to my woman's breasts,
And take my milk for gall, you murdering ministers,
Wherever, in your sightless substances,
You wait on nature's mischief. Come, thick night,
And pall thee in the dunnest smoke of hell,
That my keen knife see not the wound it makes,
Nor heaven peep through the blanket of the dark
To cry 'Hold, hold.'
William Shakespeare
□ این کنکاش هولناک
میان تبه‌کار و وجدانش
مایه هزار عبرت و حیرت است
و انگیزه هزار آفرین
بر آن فرشته وجدان
که با چنین چراغ روشن
و کلمات تیغ در دست
آدمی را از شومی و شقاوت
و هر جنایت و سنگدلی
برحذر می دارد
و هیچ عذر و حجتی بر او
باقی نمی‌گذارد
و شگفتا از آدمیان
که با چنین برهان مبرهن
همچنان خود را می‌فریبند
و به شوق جاه و مقامی چند روزه
که با هزار خفت و خواری
و ملامت و بیزاری قرین است
خود را با سر به قعر دوزخ می‌اندازند.
شعر از ویلیام شکسپیر
ترجمه و توضيح: حسين الهى قمشه‌ای
تصویر از Joseph Kenny Meadows
۱۴۰۰/۵/۱۹
www.drelahighomshei.com

یا اعتقادش را
از اشتغالش جدا بیند؟
چه کسی می‌تواند
ساعات عمر را
در پیشِ چشم بگستراند
و بگوید:
"این ساعت برای خدا
و آن ساعت برای خود؟
این ساعت برای روح
و آن ساعت برای جسم؟"
تمام ساعات شما
بالهايى هستند كه در فضا
از نفسى به نفس ديگر
پرواز مى‌کنند.
آنکس که خرقه تقوا را
چون فاخرترین جامه خویش
بر تن می‌کند،
همان بهتر که عریان باشد،
زیرا از پشتِ آن تن پوشِ تظاهر
باد و آفتاب
در پوست او
رخنه نخواهد کرد.
و آن کس که عبادت برایش
یک پنجره است
که هم می‌تواند آنرا باز کند
و هم ببندد،
هنوز خانه روحش را
زیارت نکرده است،
خانه‌ای که پنجره‌هایش
به پهنایی از یک بامداد
تا بامداد دیگر گسترده است.
زندگی روزمره شما
معبد شما و دین شماست
هر زمان که بدین معبد
وارد می‌شوید
هر چه دارید با خود ببرید:
از گاوآهن تا کوره آهنگری
و از تبر تا چنگ و عود.
اگر می‌خواهید خدا را بشناسید
به حل هزار معما نپردازید
بلکه در اطراف خود نظر کنید
و او را ببینید که با کودکان شما
سرگرم بازی است.
و به آسمان نظر کنید
و او را مشاهده کنید
که برابرتان راه می‌رود.
و با رعد و برق
دستهای خود را دراز می کند.
و با باران از آسمان
به زمین می‌آید.
او را خواهید دید
که در گلها لبخند می‌زند.
و دستهای خود را
در شاخه‌های درختان
به شما تکان می‌دهد.
جبران خلیل جبران
برگرفته از کتاب "پیامبر"
اثر جبران خلیل جبران
ترجمه حسین الهی قمشه‌ای
ناشر: انتشارات روزنه
نگارگری اثر دوست محمد

و بدین سان در این عالم بی‌قرار،
در میانۀ غوغای جهان ناپایدار،
من جایگاهی دارم که روحم در آنجا، به خوشدلی و آرامش،
در گودی کف دست خداوند، آواز می‌خواند.
ادوین مارکهَم
"The Place of Peace"
At the heart of the cyclone tearing the sky
And flinging the cloud and the towers by,
Is a place of central calm:
So here in the roar of mortal things,
I have a place where my spirit sings,
In the hollow of God’s Palm.
Edwin Markham
□ پروفسور آربری، مترجم قرآن و بسیاری از آثار ادب اسلام و ایران، در مقدمۀ ترجمۀ خود از کتاب فیه ما فیه مولانا با حیرت پرسیده است: معلوم نیست در میان آن طوفان سهمگین حملات مغول و غوغا و آشوب آن روزگار مولانا در کجای عالم نشسته بوده است که چنین امن و آرام سخن می‌گوید و گویی کمترین موج مخالفی او را مضطرب نمی‌کند. با توجه به شعر مارکهم باید گفت: در گودی دست خداوند.
□ این گودی دست خداوند
که می‌تواند میدان دست افشانی و پایکوبی و آواز گردد،
در خیال خلاق حافظ به
نقطه اسرار در سیب زنخدان زیبایی
بدل شده است:
ببین که سیب زنخدان تو چه می‌گوید
هزار یوسف مصری فتاده در چه ماست
برگرفته از کتاب "در قلمرو زرین"
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن

در عالم هستی
ما را به چیزی نمی‌گیرند
مگر آن دم که در برابر دیو
قیام کنیم
پیش از آن در دست
دیو نفس گرفتاریم
و دیوان ما را بنده خود می‌بینند
و خوار می‌شمارند
و فرشتگان نیز ما را
اسیر دیو می‌یابند
و قدر و قیمتی بر ما نمی‌نهند
اما در آن دم
که آدمی قیام کند
و فریاد بر آورد که
من دیگر در اسارت دیو
نخواهم ماند
تمام کائنات متوجه او می‌شوند
در میان دیوان
ولوله‌ای و آشوبی به پا می‌شود
که بگیرید این زندانی فراری را
که عزم راه دین کرده
و بترسانید و بازگردانید
به گفته مولانا:
چون تو عزم دین کنی با اجتهاد
دیو بانگت بر‌زند اندر نهاد
که مرو آنجا بیندیش ای غوی
که اسیر فقر و درویشی شوی
و از آن طرف
فرشتگان و کروبیانِ عالم بالا
سر از پنجره‌های آسمان
بر می‌آورند
و همگان را خبر می‌کنند
که هان بنگرید انسانی را
که در برابر دیوان قیام کرده
و عزم آسمان دارد
فی الجمله قیامتی به پا می‌شود
و همه قابلیت‌ها و استعدادهای آدمی
به سوی فعلیت حرکت می‌کنند.
پیشه چنین انسانی در جهان
جز این نیست که
هر کجا دیو و اژدهایی است
با او بجنگد
و هر کجا انسانی در چاه
و زندان دیوان اسیر است
او را برهاند.
برگرفته از کتاب "مقالات"
ترجمه آزاد شعر رابرت براونینگ از حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات روزنه
مینیاتور قدیمی

كه بر خويش و ديگران مى‌كند
پنهان شده است
در حالى كه طبيعت و مجموعه آفاق
آيينه اى در پيش روى اوست
و به تعبير نظامى:
آيینه دار از پىِ آن شد سحر
تا تو رخ خويش ببينى مگر
و شگفتا از آدمى كه با چنين آيينه شفاف
باز به سبب اشتغالات نفسانى و شيطانى
چيزى نمى‌بيند
و به اشاره مولانا اعتنا نمى‌كند كه:
شده اى غلام صورت به مثال بت‌پرستان
تو چو يوسفى وليكن به درون نظر ندارى
به خدا جمال خود را چو در آيینه ببينى
بت خويش هم تو باشى به كسى گذر ندارى
پس اكنون كه آيينه درون تيره شده است
و در آيینه طبيعت و پياله عالم نيز
كسى به گفته حافظ به ديده اعتبار نمى‌نگرد تا دريابد كه:
هر گل نو ز گلرخى ياد همى دهد ولى
گوش سخن شنو كجا ديده اعتبار كو؟
بايد به جستجوى آن آيینه سوم
يعنى انسانهاى آيينه خو بود
و اگر گفتند يافت مى‌نشود
بايد گفت "زهى شرف كه من
در جستجوى همان يافت نشدنى هستم"
و به گفته مولانا:
چون ز چاهى مى‌كنى هر روز خاك
عاقبت اندر رسى در آب پاك
و اگر يافت نشود باك نيست زيرا اولا:
به راه باديه رفتن به از نشستن باطل
كه گر مراد نيابم به قدر وسع بكوشم
ثانيا اگر آن عاشقان آيينه خو بسيار نادرند
و كمتر كسى توفيق رسيدن
به حضور يكى از آنان را پيدا مى‌كند
جاى بشارت است كه
بسيارى از ايشان آيينه دل خويش را
پس از مرگ در سخنان و آثار هنريشان
به وديعه نهاده اند
تا هر كه خواهد در آنها بنگرد.
مهربانی ز من آموز و گرم عمر نمانَد
به سر تربت سعدی بطلب مهر گیا را
اگر باخ نیست آهنگ‌های او هست
و اگر عاشقان حق و ولى شناسان
از ولايت خاك رفته اند
ديوان حافظ رندان تشنه لب را
شراب گوارا مى‌بخشد
و اگر نظامى جادو سخن نيست،
پس از صد سال اگر گويى كجا او
ز هر بيتى ندا آيد كه ها، او
و اگر افلاطونى نيست
و شكسپير و دانته و ميلتونى نيست،
كتابهاى ايشان در پيش روى ماست
و اگر پيامبران مرسلى چون
موسى و عيسى نيستند
و اگر پيامبر خاتمى چون
محمد مصطفى(ع) نيست،
كه در آيینه خويى به كمال بود
و گفت: هر كه مرا ديد خدا را ديده است
صحف آسمانى ايشان
كه عصاى موسوى و دم مسيحايى
و بُراق برق سير معراج محمدى
در آن پنهان است،
حجت باقى و شاهد و ساقىِ
جويندگان و تشنگان عالم تواند بود.
برگرفته از پیشگفتار کتاب "در صحبت سعدی"
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
مینیاتور قدیمی

پای کوبی و دست افشانی کنید.
این تکلیف نیست،
بلکه ضیافتِ چشم و گوش
و کنگرۀ عقل و هوش است
با جامه ای پاکیزه و آسوده
یکرنگ و یکسان
و عریان از هر آنچه غیر از انسانیت است،
تا چندگاهی دست بداریم
از جدال و فسوق و سودای حجره و چهار سوق
به دور از آیینه جویی و خودپسندی
تا حضور یابیم
در نمایشگاه بزرگ رستاخیز
بی هیچ برگ ورود
و یاد کنیم از آن روز بی‌گریز
که باید یکه و تنها
در پیشگاه پروردگار خویش
نمایان شویم
و همین امروز یاد کنیم
از آن مادر که با دلی پر تشویش و اضطراب
به هر سو می‌دوید
تا مگر کودک تشنه اش را از مرگ برهاند
و همین امروز شرمنده شویم
در پیشگاه آن زیبایی سرمدی
از این که مدام با یکدیگر به جنگ و جدال باشیم
و در سودای سودِ موهوم
بارانی از سود سوز آور بر یکدیگر بباریم
و همین امروز هروله کنان
بدین سوی و آن سوی بدویم
تا دریابیم معنی آوارگی
و پریشانی و بی سامانی را
که در کعبه مقدس زمین پدید آورده ایم
و همین امروز
زبان خود را بگردانیم از زشت گویی
و ارژنگْ دیوِ دروغ و بیش‌خواهی را
به عربده ای از جایگاه خویش بیرون آوریم
و با گذار از کوچهٔ عشق
سنگی بر اینهمه سرهنگی
و بی‌سری و بی‌فرهنگی بیندازیم
و همین امروز شرم کنیم
از گریه کودکان بی‌گناه
و سرگشتگی مادران بی‌پناه
که هیچ سپاه و سلاحی جز آه و نفرین در بساط ندارند
و همین امروز دریابیم که عید قربان را
قربانگاه گوساله سامری کنیم
و تاج از سر درهم و دینار برداریم
و بر سر انسان که پادشاه زمین و آسمان است بگذاریم
و همه جهان را کعبه عاشقان دانیم
و همه کودکان را فرزندان نازنین بشریتِ یکتا و یگانه شماریم
اینها و هزار و یک عبرت و آموزۀ دیگر را
که از این نمایشگاه دیرینه خواهیم گرفت
در سفر بازگشت به شهر و دیار خویش
همه این هدیه ها را همراه خود بیاوریم
و بر خلاف "حاجیان چند روزه"
دیگر حریم و احرام قدسی این اندیشه های والا را نشکنیم
بلکه با نظامی جادو سخن هم آواز شویم که فرمود:
احرام گرفته ام به کویت
لبیک زنان به جستجویت
"احرام شکن" بسی است زنهار
ز احرام شکستنم نگه دار
و با خنیاگر شیراز از عشق و ایثار گوییم:
دور دار از خاک و خون دامن چو بر ما بگذری
کاندر این ره کشته بسیارند، قربان شما
نوشته حسین الهی قمشه ای
مینیاتور قدیمی
۱۴۰۰/۴/۳۰
www.drelahighomshei.com