نمى‌دانند كه قلب من،
آكنده از كلمات ناگفته توست.
آنان كه بر سر راه من ازدحام مى‌كنند،
نمى‌دانند كه من تنها با تو قدم مى‌زنم.
و آنان كه مرا دوست مى‌دارند،
نمى‌دانند كه عشقِ آنهاست،
كه تو را به خانه من آورده است.
رابيندرانات تاگور
"God Is the Nearest"
Those who are near me do not know that you are nearer to me than they are. Those who speak to me do not know that my heart is full with your unspoken words. Those who crowd in my path do not know that I am walking alone with you. Those who love me do not know that their love brings you to my heart.
Rabindranath Tagore
□ زهى شاعر مهربان و مردم‌دوست
كه آنچه را بايد دانست،
در چهار "نمى‌دانند" کوتاه درج کرده
و دُرجی از د‌ُردانه عشق
همگان را هدیه آورده است:
عشق دُردانه‌ست
و من غواص و دریا میکده
سر فرو بردم در اینجا
تا کجا سر بر کُنم
□ خداوند از موسی گله کرد
که بیمار شدم به عیادتم نیامدی.
موسی با حیرت گفت:
چگونه تو را بیماری باشد که؛
سلامت همه آفاق در سلامت توست.
فرمود آن همسایه‌ات که رنجور شد،
و به دلجویی او نرفتی،
آن من بودم.
□ تاگور شاعر پرنیانی هند
بیش از صد سال پیش
سفره‌ای از شهد و شراب
به گستردگی پهن دشتِ گیتی
در جهان بگشود
و همه مردمان را
بدان سفره فرا خواند.
ادب شناسان حلقه نوبل
جایزه ادبیات سال ۱۹۱۳ را
به او اعطا کردند.
نام آن سفره "گيتانجلى" است
كه خود به معنى
هديه اى از نغمه هاست.
□ ما خود در مجموعه
ديدار آشنا
در صحبت عاشقانِ
زيبايى و دانايى و نيكويى
به حضور تاگور رسيده ايم.
حضورى كه غمها را
از حاضران غايب مى كند
تا با سعدى هم آواز شوند كه:
جمله غمهاى جهان هيچ اثر مى‌نكند
در من از بس كه به ديدار عزيزت شادم
شعر از رابيندرانات تاگور
ترجمه و توضيح: حسين الهى قمشه‌ای
خودنگاره از تاگور
۱۴۰۰/۶/۷
www.drelahighomshei.com

هیچ از آن لطف و کمال که در ذات اوست کاسته نخواهد شد.
جامۀ ناموزونِ این نام را از تن به در آر
و با از دست دادن آن نام،
تمامی وجود مرا از آنِ خود کن
رومئو: سخن تو را آویزه گوش خواهم کرد.
مرا تنها عشق بخوان،
که عشق نام نوین و غسل تعمید من است
و از این دم دیگر نام رومئو هرگز بر من نخواهد بود.
ویلیام شکسپیر، رومئو و جولیت
"What Is a Name"
Juliet: What's in a name? That which we call a rose
By any other name would smell as sweet;
So Romeo would, were he not Romeo call'd,
Retain that dear perfection which he owes
Without that title. Romeo, doff thy name,
And for that name which is no part of thee
Take all myself.
Romeo:‌ I take thee at thy word:
Call me but love, and I'll be new baptized;
Henceforth I never will be Romeo.
William Shakespeare, Romeo and Juliet
□ اسم خواندی رو مسمّا را بجو
مه به بالا دان نه اندر آب جو
هیچ اسمی بی مسما دیده ای؟
یا ز گاف و لام گُل، گُل چیده ای؟
مولانا
□ سخنان شکسپیر همچنین حاوی لطیفه‌ای در باب حقیقت عشق است: اقتضای عشق این است که عاشق در برابر معشوق بر خود نامی ننهد، چنان که اگر از مجنون بپرسند نام تو چیست، خواهد گفت "لیلی یا عاشق لیلی" و نخواهد گفت "قیس عامری"، چون عاشق در اضافهٔ به معشوق هویّت می یابد.
□ دیانت مجموعه ای از نامها نیست
بلکه مجموعه ای از پیامهاست
آنها که پیام را در نمی یابند
به صورت‌ها چنگ می‌زنند
و از‌ برکات معانی که حکمت پیامهاست
محروم و مهجور می‌مانند
و به صوت و آوایی
از محبوب دلربایی
چون جولیت باز می‌مانند.
برگرفته از کتاب "در قلمرو زرین"
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر از Salvador Dali

و سخنان تلخ می‌گوییم
و از عالم صلح و سلام به عرصهٔ جنگ و دشنام درافتاده‌ایم...
و به یاد آوریم که دروغ را نخستین بار شیطان گفت که در لباس دوست بر ما درآمد و با سوگندهای مؤکّد گفت:
من هرآینه بی هیچ گمان شما را از نیکخواهانم. (اعراف: ۲۱).
چقدر کار شیطان در نظر ما زشت آمد
آن لحظه که دانستیم ما را به دروغ فریفته است،
چگونه است که این‌جا خود بدین کار زشت مبتلا شده‌ایم
برگرفته از پیشگفتار کتاب "در صحبت سعدی"
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر از Sophie Gengembre Anderson

اکنون به جانان زنده است.
مرگِ تن رویدادی است
که هرچند جانگداز می‌نماید
جان بخش و دلنواز است
چنانکه سعدی سعادت آفرین فرمود:
گویند مکن سعدی جان در سر این سودا
گر جان برود شاید، من زنده به جانانم
و لسان الغیب افزود:
حجاب چهره جان می شود غبار تنم
خوشا دمی که از این چهره پرده برفکنم
و عجبا که آدمیان را باور نمی‌آید
در حالی که هستی ایشان خود عین روح و روان است
مگر به همت حکیمی،
یا قدیسی که ایشان را آگاه کند.
شهادت حق‌پرستان
هول و هراس مرگ را از دلها می‌زداید
شوق و شور عالم جان را افزون می‌کند
واین کاری است کارستان
که سرحلقه عاشقان حق‌پرست
در نیمروز عاشورای عشق
در کویر و برهوت انسانیت
در پیش چشم آدمیان و فرشتگان
به نمایش آورد.
یا سقراط حکیم که در ۳۹۹ پیش از میلاد
در پیش چشمان گریان
مردمان و دیده حیران سوفسطاییان
در آمفی تئاتر آتن
به اجرا گذاشت.
□ نقش همه جلوه نقاش شد
سرّ هو الله ز من فاش شد
آیینه بشکست و رخ یار ماند
ای عجب، این دل شد و دلدار ماند
نغمه حسینی، مهدی الهی قمشه‌ای
نوشته و خوشنویسی: حسین الهی قمشه ای
۱۴۰۰/۵/۲۸
www.drelahighomshei.com

و البته این بدان معنا نیست که آدمی اینجا ستمکاران را به خود بپذیرد و با ایشان دوستی کند بلکه وظیفهٔ هر انسان شریف این است که به هر نحو مناسب با ستمکاران به مقابله بر خیزد. 
اما در عین حال دلِ مؤمن گرم است که اهل دنیا هیچ کاری از پیش نخواهند برد و خواسته و ناخواسته از خدمتکاران خوبان خواهند بود، از آنکه خوبان پادشاهند و ایشان بردهٔ زر و سیم و مُرده درهم و دینار.
□ آه خون‌افشان ما را نیز
چون حافظ می‌توان
در جوهر سرخ اندیشه‌ها
که از نوک قلم می‌چکد
جستجو کرد چنانکه مولانا را
نیز از همین قطرهای چکیده می‌توان شناخت:
از خون من آثار به هر راه چکیده است
اندر پی من بود به آثار مرا یافت
بر گرفته از کتاب "در صحبت قرآن"
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
مینیاتور قدیمی: دیوان در خدمت سلیمان

فرشته‌ای دید که در دفتری زرّین کلماتی می‌نوشت.
آرامش ژرف اتاق ابن ادهم را گستاخ کرد و پرسید:
"چیست که در این دفتر می‌نویسی؟"
فرشته سر بلند کرد و با نگاهی شیرین و مهربان گفت:
"نام آنان که خدا را دوست دارند."
ادهم مشتاقانه پرسید: "آیا نام من هم در شمار آنان هست؟"
فرشته گفت: "نه، نامت را در این میان نمی‌بینم."
ادهم، با صدایی همچنان مشتاق اما آهسته‌تر گفت:
"پس نام مرا در شمار آنان بنگار که بندگان خدا را دوست دارند."
فرشته این بنوشت و ناپدید شد.
شب دیگر باز فرشته با آن فروغ شکوهمند و بیدارکننده، پدیدار شد
و نام آنان را که از عشق خداوند سعادتِ ابد یافته بودند،
در طوماری طلایی به ابن ادهم نشان داد.
و ادهم با حیرت و شعف دید که نامش سرآغاز نامهاست.
جِیمز هِنری لِی هانت
"Abou Ben Adhem and the Angel"
Abou Ben Adhem (may his tribe increase!)
Awoke one night from a deep dream of peace,
And saw, within the moonlight in his room,
Making it rich, and like a lily in bloom,
An angel writing in a book of gold:—
Exceeding peace had made Ben Adhem bold,
And to the presence in the room he said,
"What writest thou?"—The vision raised its head,
And with a look made of all sweet accord,
Answered, "The names of those who love the Lord."
"And is mine one?" said Abou. "Nay, not so,"
Replied the angel. Abou spoke more low,
But cheerly still; and said, "I pray thee, then,
Write me as one that loves his fellow men."
The angel wrote, and vanished. The next night
It came again with a great wakening light,
And showed the names whom love of God had blest,
And lo! Ben Adhem's name led all the rest.
James Henry Leigh Hunt
□ درود بر لی هانت
که برگه ورود بهشت را
در عشق و محبت مردمان دانست
و درود به شاعر دردانهٔ ما سعدی که گفت:
عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست
برگرفته از کتاب "در قلمرو زرین"
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر از Antonio Triva da Reggio

در دستهای شماست
بیایید و مرا از بندِ این سرشتِ لطیف و مهرآفرینِ زنانه رها کنید
و مرا از سر تا قدم بیاکَنید
از پلیدترین معجونِ
بی رحمی و سنگدلی.
خون مرا غلیظ کنید
و خشونت بخشید
و همه درهای پشیمانی
و توبه را بر من ببندید
تا هیچ اندیشه ندامت بار
از سوی سرشت و طبع و وجدان
میهمان من نگردد.
آری شما ای ارواح سیه کار
بر سینه من درآیید
زَهره مرا بدرید
و شیر را در سینه من
به زهر بدل کنید.
و شما ای خادمان دوزخ
آسمان را از سیاهترین
دودهای جهنم بپوشانید
تا خنجر برّان من نبیند
آن زخمی را که
بر سینه مهمان می‌زند.
و آسمان از پسِ پرده تاریک
بدین جنایت سیاه ننگرد
مبادا فریاد برآورد که:
دست نگه دارید، دست نگه دارید
ویلیام شکسپیر، نمایشنامه مکبث، پرده اول
"Invocation of Demons"
Come, you spirits
That tend on mortal thoughts, unsex me here,
And fill me from the crown to the toe, top-full
Of direst cruelty. Make thick my blood;
Stop up the access and passage to remorse,
That no compunctious visitings of nature
Shake my fell purpose, nor keep peace between
The effect and it. Come to my woman's breasts,
And take my milk for gall, you murdering ministers,
Wherever, in your sightless substances,
You wait on nature's mischief. Come, thick night,
And pall thee in the dunnest smoke of hell,
That my keen knife see not the wound it makes,
Nor heaven peep through the blanket of the dark
To cry 'Hold, hold.'
William Shakespeare
□ این کنکاش هولناک
میان تبه‌کار و وجدانش
مایه هزار عبرت و حیرت است
و انگیزه هزار آفرین
بر آن فرشته وجدان
که با چنین چراغ روشن
و کلمات تیغ در دست
آدمی را از شومی و شقاوت
و هر جنایت و سنگدلی
برحذر می دارد
و هیچ عذر و حجتی بر او
باقی نمی‌گذارد
و شگفتا از آدمیان
که با چنین برهان مبرهن
همچنان خود را می‌فریبند
و به شوق جاه و مقامی چند روزه
که با هزار خفت و خواری
و ملامت و بیزاری قرین است
خود را با سر به قعر دوزخ می‌اندازند.
شعر از ویلیام شکسپیر
ترجمه و توضيح: حسين الهى قمشه‌ای
تصویر از Joseph Kenny Meadows
۱۴۰۰/۵/۱۹
www.drelahighomshei.com