"The Great Circle"
He drew a circle and shut me out
Heretic, rebel, a thing to flout
But love and I had the wit to win
We drew a circle that took him in.
Edwin Markham

هیچ دایره ای در جهان بزرگتر از عشق نیست که هیچ کس و هیچ موجود را بیرون نمی گذارد.
به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست
عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست
سعدی
اما نکته مهم این است که هر چند همه کس و همه چیز را باید دوست داشت،
اما دوستی هر یک نوعی دیگر است. بهترین دوستی در حق آن کس که در ظلمت جهل است،
آن است که او را به جهان نور آورند. و بهترین نیکی در حق بدان آن است
که ایشان را از آن بدی دور گردانند و به نیکی رهنمون شوند.

شعر از ادوین مارکهم
ترجمه حسین الهی قمشه ای
برگرفته از کتاب "در قلمرو زرین"
نقاشی اثر جبران خلیل جبران

جسم خاک از عشق بر افلاک شد
کوه در رقص آمد و چالاک شد
مرحبا ای عشق خوش سودای ما
ای طبیب جمله علتهای ما
ای دوای نخوت و ناموس ما
ای تو افلاطون و جالینوس ما
هر که را جامه زعشقی چاک شد
او ز عیب و حرص کلی پاک شد
مولانا
عاشقان طبیبان مسیحا دم عالمند
که حسد را و کینه را 
و کبر و رعونت و خودپسندی را
و حرص و آز و افزون طلبی را
و سودای فرعونی را 
که چون اژدها از دوش آدمیان می روید
و ماخولیای مِهتری را
و دروغ و طراری و شیادی و دل آزاری را
و ریا و سمعه و سالوس و خودنمایی را
و سنگدلی و جماد خویی را
و تحقیر کردن و تزویر کردن و تشدید کردن و تهدید کردن را
و خبرچینی و خام کردن را
و کوته آستینی و دراز دستی را 
و هزار بیماری دیگر روح فرسا را
با یک نفس شفا می بخشند
و آن یک نفس این است که :
«محبت ورز می باید بود 
محب و عاشق می باید بود»
قطب بن محیی
و در سودای دیگران می باید بود
و در خدمت همسفران می باید بود
و چراغ باید برد به میان تاریکی
و سایه باید بود بر آنان که زیر آفتاب به رنج اندرند
و در یاد باید داشت گرسنگان را
ومحرومان را از نان و آب و هوا و نور
و مظلومان و زخم خوردگان را
و گناهکاران بی گناه را
و یتیمان را که چشم نگران به دست این و آن دوخته اند
و بیماران غریب را که نگاه هایشان در اطراف اتاق به دنبال آشنا می گردد،
و سرما زدگان را که در زمهریر بی مهری به آغوش گرم نیاز دارند
و با دل خونین لب خندان باید آورد
وبا بار محنت چابک و چالاک باید بود
عشق یعنی این.

نوشته حسین الهی قمشه ای
www.drelahighomshei.com
تصویر : استاد الهی قمشه ای در قونیه

مولانا
اگر جبار بیدادگری است که میخواهید او را از تخت به زیر آورید،
نخست نظر کنید تا تخت آن بیدادگر که درون شما افراشته نابود شده باشد.
زیرا جبار چگونه می تواند برمردم آزاد و سربلند حکم براند
مگر به یاری آن خوی جباری که در آزادی آنهاست
و آن شرم و سرافکندگی که در غرور و سربلندی آنهاست.

اثر : جبران خلیل جبران
ترجمه حسین الهی قمشه ای 
برگرفته از کتاب "پیامبر"
تصویر "پرنده و بید" : سوزوکی کیتسو

و برخی دیگر در چنگال اشباح و ارواحی در افتادند
که تاج و تخت ایشان را به یغما برده بودند
و گروهی نیز به دست همسرانشان 
با زهر کشنده جان سپردند
وشماری نیز در خواب به خنجر کین از پای در آمدند
و همه ایشان با پنجه های خونریز جانیان جان باختند
زیرا ،
در دایره مُجوّف آن تاج
که شقیقۀ فانی تاجوران را دور می زند
بارگاه مرگ جای دارد
این مضحکۀ روزگار ، در آن دایره می نشیند
و بر ملک پادشاه طعنه می زند
و بر شکوه و جلال او می خندد
و به او اجازه می دهد که نفسی چند بر صحنه ای حقیر، پادشاهی کند 
بترسد و بلرزد و بترساند و بلرزاند
و با نگاهی به قتل کسان فرمان دهد
و وجودش از غرور و خودپسندی آکنده شود
چنان که گمان کند این گوشت و پوست که دیوار حیات اوست
جمله از جنس آهن و پولاد است
و بناگاه مرگ،در پی آن بازی طعن آمیز سوزنی در دست بر او وارد می شود 
و دیوار قلعۀ او را سوراخ می کند و می گوید:
الوداع ای پادشاه عالم.

“Kings and Death”
For God’s sake , let us sit upon the ground
And tell sad stories of the death of kings ;
How some have been deposed ; some slain in war
Some haunted by the ghosts they have deposed ;
Some poison’d by their wives : some sleeping kill’d ;
All murder’d ; for within the hollow crown
That rounds the mortal temples of a king
Keeps Death his court and there the antic sits,
Scoffing his state and grinning at his pomp ,
Allowing him a breath , a little scene ,
To monarchize, be fear’d and kill with looks,
Infusing him with self and vain conceit ,
As if this flesh which walls about our life ,
Were brass impregnable , and humour’d thus
Comes at the last and with a little pin 
Bores through his castle wall , and farewell king !
William Shakespeare 

شعر از ویلیام شکسپیر
ترجمه حسین الهی قمشه ای
نقاشی اثر ویلیام هوگارت
www.drelahighomshei.com

بوسه بده خویش را ای صنم سیم تن
ای به ختا،تو مجو خویشتن اندر ختن
گر به براندر کشی سیمبری چون تو کو
بوسه جان بایدت، بر دهن خویش زن
مولانا
ناتانیل هوثورن((Nathaniel Hawthorne 
شاعر و داستانسرای بزرگ آمریکایی در قرن نوزدهم
داستان بسیار لطیفی در این باب نگاشته که فشردۀ آن چنین است :
"در ناحیتی از قاره نو مردمی در کنار رود و جنگل و کوهستان زندگی می کردند
و یک باور سنتی داشتند که روزی انسان رهایی بخشی در این ناحیه ظهور خواهد کرد
که شبیه به یک چهرۀ بزرگ سنگی است که بر بلندای کوهستان مشاهده می شود.
در این ناحیت جوانی به نام ارنست (Earnest)زندگی می کرد
که هم آهنگ با نامش بسیار صدیق و صمیمی و پر از شور و اشتیاق بود
و از کودکی آرزوی دیدار این نجات بخش را در دل داشت.
اما هر چند سال،یک نفر با هیاهو و غوغا ظاهر می شد که : " آن نجات بخش منم "
و مردم نیز گاه از ساده دلی و بیشتر به سبب طمع و حرص و آز دنیوی او را باور می کردند
اما ارنست هر بار بی آنکه بی دلیل به انکار برخیزد
در رفتارهای مدعی می نگریست و در می یافت که
این آن چهرۀ پاک و شریف و نجیب که در کوهستان دیده می شود،نیست
و یکی را بدین خاطر که در پی زر و زور است 
و یکی را بدین عیب که سلطه جو و قدرت طلب است 
و یکی را بدین صفت که تندخو و خشن و دور از مهربانی و جوانمردی است،
عاری از کمال می دید و از آنها کناره می گرفت
و مردم نیز کمی دیرتر در می یافتند که فریب خورده
و بازیچه شده اند و بالاخره کسی نمی آید.
اما در این میان ارنست اندک اندک با پرورش ضمیر
و پیروی فرمانهای دل به پیری روشن ضمیر بدل می شود
که هیچ یک از صفات ناموزون آن مدعیان در وی نیست
و به همه صفات نیکو که آدمیان می ستایند آراسته است
و بدین سان چنان می شود که وقتی ارنست در کوچه و بازار راه می رفت
مردم در چهرۀ نورانیش می نگریستند و او را با انگشت نشان می دادند
و می گفتند این اوست که شبیه آن چهرۀ بزرگ سنگی است."
آن چهرۀ بزرگ سنگی همان تصویر ازلی از صورت مثالی انسان است
که ما با آن آشنایی داریم و او را می شناسیم.
و پیام قصه این است که هر کس به صدق و اخلاص در انتظار ظهور انسان کاملی باشد،
خود به تدریج مظهری از آن انسان کامل خواهد شد.
نظامی نیز در پایان داستان ماهان مصری اشاره کرده است
که آن خضر نجات بخش همان خود ماهان است
که او را از سرزمین غولان به باغ یاران می رساند.

اثر ناتانیل هوثورن
ترجمه و تلخیص : حسین الهی قمشه ای 
www.drelahighomshei.com

که جوهر کلام و چاشنی سخن در هر سه همان عشق است :
عشق در دیوان شمس مطربی است که آواز می خواند
و می رقصد و می چرخد، یک دست جام باده و یک دست زلف یار:
و عشق در مثنوی شهرزاد قصه گویی است
که از اطوار بی پایان عشق حکایتهای عجیب می گوید 
اما عشق در فیه ما فیه بر کرسی حکمت نشسته
و با صدای مهربان و مشفق مردمان را می خواند که:
بیا آخر تا چند بیگانه ای
در میان سوداها و تشویش ها
فیه ما فیه با زبانی بی تکلف و پیراسته از زیورهای صوری
همان معانی دیوان شمس و مثنوی را
که قصه عشق مجنون و حدیث راه پر خون است باز می گوید
و مهمترین خصلت ان القای حضور گوینده درپیش خواننده است 
چنانکه گرمی صدای مولانا را می شنود
و صدق و صفا و گرمی نفس او را احساس می کند.
«فیه ما فیه» نامی یگانه و بیگانه است که شاید در ادبیات بی سابقه باشد
اما شاید بتوان در داستان مست و محتسب در مثنوی
نقابی از روی جمیل این کتاب برداشت و گوشه ابرویی از جمال او را نشان داد:
محتسب در نیمه شب جایی رسید
در بن بازار مستی خفته دید.
گفت هی مستی چه خوردستی بگو.
گفت ازآن خوردم که هست اندر سبو
گفت آخر در سبو واگو که چیست؟
گفت از آنکه خوردهام، گفت این خفی است
گفت آنچه خوردهای آن چیست آن
گفت آنکه در سبو مخفیست آن
دور میشد این سؤال و این جواب
ماند چون خر محتسب اندر خلاب
گفت او را محتسب هین آه کن
مست هوهو کرد هنگام سخن
گفت گفتم آه کن هو میکنی
گفت من شادم ، تو از غم می زنی
آه از درد و غم و بیدادی است
هوی هوی می کشان از شادی است
در اینجا محتسب هوشیار دنیا،
که همه در سودای جهان و حساب سود و زیان است،
از مستان باده توحید می پرسد : چه خورده اید که چنین شاد و فرخنده اید؟
گویند : گفتنی نیست، تا ننوشی ندانی.
و اگر پرسند که در پرده این الفاظ و عبارات و این ترانه و غزل چیست،
گویند : فیه مافیه، در آن است آنچه در آن است، تا نخوانی در نیابی.
و آنگاه نه هر خواندنی که مدام فریفته صورت باشی
و در بند وزن وقافیه و تمثیل و قصه فرومانی،
بلکه باید دانه را از کاه و پوست را از مغز جدا کنی
و از آن مغز و دانه برخوری.
آنگاه نه هر خوردنی که در دهان بگردانی و بیرون افکنی
چنانکه به یک روز هزار آیت قرآن فرو می خوانند
و فرو نمی برند تا مایه رشد و قوت جان باشد.
و با این همه، اگر فرو بری و طبع تو با آن همراه نباشد، تو را هیچ سود نبخشد:
برسماع راست هر تن چیر نیست
طعمه هر مرغکی انجیر نیست
مثنوی

نوشته حسین الهی قمشه ای
www.drelahighomshei.com

پرسید کیستی و نامت چیست؟ و در این حوالی به چه کار آمده ای
گفت من جفت و همزاد تو هستم که در قعر دریا زندگی می کنم و نامم عبدالله است.
من عبدالله دریایی و تو عبدالله زمینی، به دیدن تو آمده ام
و سبدی از جواهرات جانانه و شاهانه برایت هدیه آورده ام.
عبدالله گفت قدمت مبارک، خوش آمدی و چه خوشتر که چندی میهمان ما باشی.
او را به خانه برد و آنچه رسم مهمان دوستی بود بجا آورد
تا زمانی که عبدالله دریایی یاد وطن کرد و نزد یاران دریایی بازگشت.
یاران دور او را گرفتند که از عجایب و غرایب روی زمین بر ما حکایت کن
گفت عجایب بسیار دیدم اما از همه عجیبتر موجودی بود که او را "بابا" می گفتند
این مرد مظلوم و محجوب هر روز صبح از خانه بیرون می رفت
تا شام کار می کرد و به هر زحمتی تن می داد وآنچه خانوده اش نیاز داشت برای آنها می آورد
و تازه خرده می گرفتند که این چیست و آن چیست،بهتر از این می باید
و باز فردا مرد عازم کار می شد و وعده می داد که همه خواستها را چنانکه پسند آنها است بر آورد.
یاران گفتند این ممکن نیست، آن مرد می توانست وقتی می رود دیگر باز نگردد
شاید زنجیری به پایش بسته بودند و شب اورا خانه می کشیدند
گفت من هم همین گمان را داشتم اما خوب نگاه کردم و دیدم هیچ زنجیری به پا ندارد
صبح با پای آزاد می رود و شام با پای آزاد باز می گردد.
اصحاب دریا نمی دانستند که در جهان زنجیرهای پنهانی هست
که مردان را می برد و می آورد:
زنجیر زلفت هر طرف دیوانه وارم می کشد
با اشتیاقم می برد، بی اختیارم می کشد
مهدی الهی قمشه ای
این سودای عشق است که مرد را به قعر دریا می کشاند
تا مرواریدی صید کند و به گردن نازنینی بیندازد که اورا دوست دارد
اینهمه شور و غوغای شعر و غزل و اینهمه عربده مستانه و زمزمه شاعرانه 
که بازار جهان را به خریداری گرم کرده و کالای عشق را رونق بخشیده، از کجاست؟
بلبل اگر نه مست گل است این ترانه چیست
گر نیست عشق، زمزمه عاشقانه چیست
سلمان ساوجی
زمزمه همین بلبلان بیدل و مردان مقبل است
که فضای هزاران هزار خانه را گرم کرده
و آوای جان بخش عشق من، عشق من را 
چون نسیم عطر گردان بهشتی همه جا به طنین آورده است. 
و آفتاب نگاه این عاشقان است
که کودکان در آن نشو و نما می کنند تا زنان و مردان شوند
و زنان به ذوق کرشمه معشوقی
بالهای بهشتی خود را به سر مردان می گشایند
چه خوشتر که زنان قدر عشق و جان فشانی مردان را بدانند
و مردان قدر این فرشته رویان فرشته خو را
که چون چراغ جادوی علاء الدین هزار کار شگفت از ایشان می آید
بیش از پیش دریابند
و فرزندان نیز منزلت رفیع این صورت فلکی دو پیکر را
که چون دو ستاره فرخنده فال پدر و مادر
در آسمان اقبالشان بهم پیوسته اند،
هر دم بیش از پیش قدر شناسند.
قدرآیینه بدانیم چو هست
نه درآن وقت که افتاد و شکست

حسین الهی قمشه ای
برگرفته از داستانهای هزار و یک شب
www.drelahighomshei.com
"موجود نازنینی به نام بابا"