همچو گندم همچو جو در آسیا
مولانا

برگرفته از مقدمه کتاب « گزیده منطق الطیر - هفت شهر عشق» به قلم حسین الهی قمشه ای
نقاشی اثر Claudio Andrade

 

و ذكر يا عليم اين است كه به كارِدانايى پردازند
و بكوشند تا پرده نادانى را بدرند
و چراغى از دانش برافروزند و پيش پاى مردمان نهند
و ذكر يا جميل اين است كه دل و جان در كار زيبايى گرو كنند
و نخست نقش جمال را بر پرده شش جهت عالم كه فرمود:
" هر كجا رو كنيد آنجا چهره خداست " بنگرند
و آنگاه به قدر مرتبه ادراک خويش قصه آن جمال را
با آفرينشِ نقش يا نفحه اى بر مردم فرو خوانند
و ايشان را شوريده و شيدا كنند:
يك ذره ز حسن ليليت بنمايم
عاقل باشم اگر تو مجنون نشوى
اين سه ذكر نيكويى و دانايى و زيبايى است كه چون چشمه آب شيرين
مرغ و مور و مرد و زن را مشتاقانه به سوى خود مى كشد: 
هر كجا بوى خدا مى آيد
خلق بين بى سر و پا مى آيد
و اين ذكر است كه هم گوينده را به كمال و وجد و حال مى رساند
و هم شنوندگان از آن بهره مى گيرند.

حسين الهى قمشه اى
برگرفته از كتاب "مقالات"
مینیاتور قدیمی ایرانی

مثنوی – دفتر دوم
این ابیات در بیان این معنی است که چون حقیقت ذات آدمی جز اندیشه و ادراک و هوش نیست؛ پس هر کس هرچه می اندیشد همان است. و این سخن پیش از مولانا نیز در سخنان نظامی و عطار و دیگران آمده است و در مغرب زمین نیز این اندیشه سابقۀ طولانی دارد و از جمله محور اصلی فلسفۀ دکارت همین است که حقیقت ذات انسان چیزی جز ادراک و اندیشه نیست و تنها دلیل هرکس از ذات خویش اندیشیدن اوست و لذا گفت: من می اندیشم، پس هستم.

برگرفته از کتاب « گزیدۀ فیه ما فیه – مقالات مولانا»
به قلم حسین الهی قمشه ای

چگونه می توان آن همه لطف و مهربانی و عشق و شیرینی 
که در انجیر هست سپاس گفت :
بگـیــــر آیــین خورســندی ز انجیـــر 
که هم طفل است و هم پستان و هم شیر 
نظامی
و یکی چون شعر و حکمت و موسیقی غذای روح ماست 
که از عهده شکر آن نیز نمی توان بدر آمد :
پــس غــذای عاشــقان آمــد سـماع 
کـــه در او باشــد خیـــال اجتمـــاع 
مولانا
خداوند منَان بر مائده های زمینی ما را منتی ننهاد ، 
اگر چه از لطف و خوبی آنها یاد کرد و دعوت 
به تفکر و تدبیر در این آیات الهی فرمود .
اما بر مائده های آسمانی که به دست رسولان کریم خویش بر ما فرستاد 
از لفظ منَت یاد کرد تا دریابیم عظمت و جلال آن مائده را ، 
و شکوه آن فرشته رحمت را که چون خورشید به سلام ما آمده است
و سر برتری مائده های آسمانی بر جمیع مائده های زمینی آن است 
که مائده های زمینی را چون گل بستان وفایی نیست و زود باشد 
که جمله به بادی پریشان شوند و درگذرند ،
اما مائده های آسمانی راه بر بهشتی می گشایند 
که داس زمان را بر آن دست نیست و از اسارت پنج و شش آزاد است .
گـل همــین پــنج روز و شــش باشـد
ویـن گلــستان همیـشه خـوش باشـد
سعدی

حسین الهی قمشه ای
برگرفته از مقدمه کتاب مائده های فرهنگی

به قلم حسین الهی قمشه ای

شّر و فساد و زشتی نیست
و همه صلاح و حکمت است
اما آدمیان که در عالم هست و نیست به سر می برند،
به اعتبار نیازهای خود
گاه چیزی را شّر و چیزی را خیر می خوانند
در حالی که جز خیر در جهان چیزی نیست.

حسین الهی قمشه ای
بر گفته از کتاب "در صحبت قرآن"
نقاشی گل و مرغ از میرزا آقا امامی

"شاهنامه"
زیرا پس از کشتن نفس که خطرناک ترین دشمن آدمی است دیگر هیچ دشمنی نمی ماند:
نفس کشتی باز رستی زاعتذار
مر تو را دشمن نماند در دیار
"مثنوی"
مولانا نیز مکرر رستم را پهلوان راه عشق خوانده و در کنار شیر خدا نهاده است:
زین همرهان سست عناصر دلم گرفت
شیر خدا و رستم دستانم آرزوست
"دیوان شمس"
گفت که دل آن ماست رستم دستان ماست
سوی دیار خطا بهر غزا می رود
"دیوان شمس"
رستمی بایست اندر جنگ ریشاریش نفس
تو مخنّث وار پا پس کشیدی یوف یوف
"دیوان شمس"

برگرفته از کتاب «مقالات» به قلم حسین الهی قمشه ای
نقاشی : استاد حسین بهزاد - سال 1326