در کلامی اندک بیان می کند.
جان کلام و رسالت حضرت مسیح
عشق به بشریّت
و رنج بردن در راه شادی و آزادی مردمان است.
مسیح با همة آدمیان همدرد بود
او ظلمات نابینایان و ناتوانی مفلوجان
و رنج مستمر مبروصان و جذامیان را
با تمام وجود حس می کرد
فاجران و گناهکاران را می فهمید
و با گمراهان و سرگشتگان نیز همدل و همراه بود
و همة همتش را بر این گذاشت
که عشق الهی را از آسمان به زمین آورد
تا همة مردم بتوانند خدا را دوست بدارند
و با خدمت بندگان او
بر عشق و عبودیّت خود نسبت به او گواهی دهند
مسیح دایره ای عظیم از عشق برکشید
و هیچ کس را برون دایره ننهاد
و به تعبیر زیبای اسکار وایلد:
"همة بشریّت را عروس خود کرد
و بر صلیب رنج و خدمت عهد و میثاق
زناشوئی خویش را با آن عروس به امضا رساند
و آن عروس را با خود به بهشت خواهد برد."
هنری ون دایک
به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست
عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست
سعدی
منم که شهره شهرم به عشق ورزیدن
منم که دیده نیالوده ام به بد دیدن
وفا کنیم و ملامت کشیم و خوش باشیم
که در شریعت ما کافری است رنجیدن
حافظ

برگرفته از پیشگفتار کتاب "آن خردمند دیگر"
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای

و او روزی عکس خود را در آب می بیند و برخود عاشق می شود.
هر روز بر لب برکۀ آب می آید و با خود نرد عشق می بازد
و شِکوه می کند که آخر تو که با من دوستی:
وقتی می آیم می آیی، وقتی لبخند می زنم لبخند می زنی؛
پس چرا وقتی دستم را دراز می کنم تا دست تو را بگیرم
آشفته می شوی و از من می رمی.
نارسیسوس آن قدر در فراق خویش غصه می خورد
و اشک می ریزد تا می میرد.
پس حوریان و پریان صحرایی گرد او می آیند
و می گویند "حیف است چنین جلوه ای از زیبایی به زیرخاک رود.
بهتر است او را به گُلی تبدیل کنیم
که پیوسته در کنار آب بروید
و عکس جمال خود را در آب ببیند."
و او را به گل نرگس تبدیل می کنند.
(معنی نارسیسوس نیز "نرگس" است)
اصطلاح نارسیسیسم به معنی "خود شیفتگی"
یکی از بیماری های روانی است
و به کسانی گفته می شود که
سخت و به طور بیمار گونه ای شیفته و بیقرار خویش اند

بر گرفته از کتاب "در قلمرو زرین"
اثر حسین الهی قمشه ای

و به فتوای جان کیتس(John Keats)
در کار هنر دل در سودای اثری داشت که
هرچه بیشتر به کمال محض نزدیک باشد
و دعایش مانند آنا ویکم، شاعر معاصر، آن بود که
"خدایا به جای همۀ نعمتها مرا یک چیز کامل عطا کن".
داستان آشنایی فیتزجرالد با خیّام و ادب پارسی
در این مختصر نمی گنجد.
اما بی گمان فیتزجرالد در همین جستجوی کمال
وقتی به خیّام رسیده و از شراب سخن او مست شده
دریغش آمده است که صاحبدلان دیار خویش را
از این شراب بی نصیب گذارد.
اما چون جام سخن خیّام را برای مردم دیار و روزگار خویش
که در فضای فرهنگی دیگری پرورش یافته بودند مناسب نمی دید
آن شراب نیشابور را ابتدا در هفتاد و پنج
و نهایتاً در یکصد و چهار جام پرشکوه
از ذوق و فرهنگ عهد ویکتوریا
و آراسته به نقوش سنّت های دیرین ادبی مغرب زمین
بریخت و به بازار ادب آورد
اما به گفتۀ مولانا:
آن باده همان است اگر جام بَدَل شد
بنگر که چه خوش بر سر خَمّار برآمد
یک رباعی از خیّام با ترجمه فیتزجرالد
برای شاهد مثال در تمثیل باده و جام
از نظر می گذرد.
ای رفته به چوگان ِ قضا همچون گو
چپ می خور و راست میرو و هیچ مگو
کانکس که تو را فکند اندر تک و پو
او دانــد و او دانــد و او دانــد و او
خیّام

The Ball no question makes of Ayes and Noes,
But Right or Left as strikes the Player goes;
And He that tossed you down into the Field,
He knows about it all- He knows – He knows!
Edward FitzGerald

بر گرفته از مقدمه کتاب "رباعیات حکیم عمر خیّام"
به قلم حسین الهی قمشه اي
خوشنويسي اثر ميرعماد
 

داد هنگامۀ معشوقی ساز
شیوۀ جلوه گری کرد آغاز
او فروزان چو مه و کرده هجوم
بر درو بامَش اسیران چون نجوم
زان میان پشت خمی همچو هلال
دامن از خون چو شفق مالامال
کرد در قبلۀ او رویِ امید
ساخت فرشِ قدمش مویِ سفید
گوهر اشک به مژگان می سُفت
وز دو دیدۀ گهر افشان می گفت:
کای پری، با همه فرزانگی ام
نام رفت از تو به دیوانگی ام
نظرِ لطف به حالم بگشای
زنگِ اندوه ز جانم بزدای
نوجوان حال کهن پیر چو دید
بوی صدق از نفَسِ او نشنید
گفت کای پیرِ پراکنده نظر
رو بگردان به قفا بازنگر
که در آن منظره گل رُخساری است
که جهان از رخِ او گلزاری است
او چو خورشیدِ فلک، من ماهم
من کمین بندۀ او، او شاهم
عشقبازان چو جمالش نگرند
من که باشم که مرا نام برند؟
پیر بیچاره چو آن سو نگریست
تا ببیند که در آن منظره کیست
زد جوان دست و فکند از بامش
داد چون سایه به خاک آرامش
کان که با ما رهِ سودا سپرد
نیست لایق که دگر جا نگرد
هست آیینِ دوبینی ز هوس
قبلۀ عشق، یکی باشد و بس
جامی
مولانا عبد الرحمان جامی که
او را خاتم الشّعرا خوانده اند
در شمار میزبانان با کرامت ماست
و ما در گوشه کنار این باغ ها و ایوان ها
و کاخ ها و کوشک های خیال انگیز شعر
با او دیدار خواهیم کرد.
شاعری که هفت اورنگ پادشاهی
در هشت بهشت سخن آفرید
و در حالی که از هفت گنبد بهرام گور
و هفت عروسِ هفت اقلیمش هیچ نشانی
بر شن زار زمان بر جای نمانده است،
جامی همچنان بر هر هفت اورنگ خویش
در آن ِ واحد تکیه زده و شاداب و شوخ طبع
و شورآفرین با ما سخن می گوید.
جامی را بعضی منتقدان نظامیِ دیگر گفته اند
اما خود او با کمال فروتنی مثنوی های نظامی را
زر ناب و آن ِ امیر خسرو را نقرۀ سیماب گون
و آنِ خویش را مس بی بها خوانده است
و توان گفت گنجینه سازی های او
به تقلید نظامی بهانه ای بوده است
برای عشقبازی با اشعار نظامی
و تتّبع در سبک سخن او
و سیر در باغ های معانی او
با این همه جامی
در شور همین عشقبازی های خود با نظامی
لعبت های یوسف جمالی از شعر آفریده است که:
گرش ببینی و دست از ترنج بشناسی
روا بوَد که ملامت کنی زلیخا را
سعدی

برگرفته از کتاب "گنجینه آشنا"
به قلم حسین الهی قمشه ای

حافظ
در میخانه های زنجیره ای جهان غیر از شراب انگوری
باده های بسیار است، از قدسی و شیطانی
که در گیرایی و تاثیر هزار بار از باده تاک
قوی تر و سنگین تر است:
یکی باده نور که خورشید در ساغر زمین می ریزد
و شمس تبریزی در جام هستی مولانا ریخت
و خیام در جام رباعیات جاودانه خویش
و یکی شراب جاه و غرور و حرص وحسد
که شیطان، گاه کاسه های سر زورمداران و زرپرستان را
از آن لبریز می کند،
و گاه در کام زاهد خودبین و صوفی خرقه بازِ عرفان فروش
و محتسب ریاکار می ریزد
که از مستی قهار آن اشک چشم یتیم و فقیر را شهد و شکر می بیند
و عذاب آتش را شربت عذب و گوارا می پندارد.
و دیگر شراب حکمت که حافظان جهان نقش جهالت را بدان می شویند،
و شراب زیبایی که از فرّ و شکوه آن دست ها را به جای ترنج می برند،
و شراب دانایی که ارشمیدس را برهنه از حمّام به کوچه و بازار می فرستد،
و شراب یقین ریاضی که راسل در نوجوانی از خمخانۀ اقلیدس نوش کرد
و هفته ها سر از پا نمی شناخت
و به تعبیر خود او در خیابان های لندن
چون مست افتان و خیزان می رفت
و به زبان ِ حال می گفت:
من همی خواهم که همچون یاسمین
کج شوم گاهی چنان گاهی چنین
مثنوی
و شراب سخن، که سعدی گفت:
من از شراب این سخن مست و فُضلۀ قدح در دست
که رونده ای بر کنار مجلس گذر کرد
و دورِ آخر در وی اثر...
سعدی
و امیر خسرو دهلوی ساغر خود را
از همین شراب شیخ شیراز پُر کرد و گفت:
خسروِ سرمست اندر ساغرِ معنی بریخت
باده از خمخانۀ شیخی که در شیراز بود
و بالاتر از همه شراب دیدار
که آن را در پیالۀ چشم می ریزند:
شرابی خور که جامش روی یار است
پیاله چشم مست باده خوار است
شرابی خور ز جامِ وجهِ باقی
"سَقاهُم ربُّهم "اوراست ساقی
شبستری
قدح چون دور من افتد به هُشیارانِ مجلس ده
مرا بگذار تا حیران بمانم چشم بر ساقی
سعدی
هرچه کوته نظرانند بر ایشان پیمای
که حریفان ز مُل و من زِ تأمّل مستم
سعدی

برگرفته از کتاب "گنجینه آشنا "
به قلم حسین الهی قمشه ای
مينياتور اثر سلطان محمد

و پاکان خواهد رساند.
هنری ون دایک

"The Way"
Who seeks for heaven alone to save his soul,
May keep the path, but will not reach the goal;
While he who walks in love may wander far,
Yet God will bring him where the blessed are.
Henry van Dyke

برگرفته از کتاب "آن خردمند دیگر"
ترجمۀ حسین الهی قمشه ای

آری، به همان روشنی که من به غذا زنده ام.
دلقکی دیدم که در آفتاب خفته بود.
و الهۀ بخت را با کلماتی خوب، بد می گفت
آری با کلماتی آراسته و پیراسته،
و با این وجود دلقک نادانی بیش نبود.
گفتم: "صبح به خیر ای دلقک بی خرد."
گفت: "اگر خرد در سر داری مرا بی خرد مخوان
و تا آن زمان که خداوند بخت و طالع مرا روشن گرداند
بر من قضاوت مکن."
آنگاه از کیسۀ خود ساعتی آفتابی بیرون آورد و در آفتاب نهاد
و با چشمهای بی نور خود در آن نگریست
و در کمال خردمندی گفت:
اکنون ساعت ده است."
بنگر که جهان چگونه پیوسته در جنبش و دگرگونی است؛
همین یک ساعت پیش ساعت نُه بود
و پس از گذشت یک ساعتِ دیگر،
ساعت یازده خواهد شد،
و بدین سان ما ساعت به ساعت می روییم و می روییم
و ساعت به ساعت می پوسیم و می پوسیم
و در این کون و فساد داستانی عبرت انگیز نهفته است."
وقتی شنیدم دلقک را که چه لطیفه حکمتی از ساعت بدر آورد
سینه ام همچون خروس از آواز پر شد. خروشی برآوردم
که این دلقکان نادان را چه اندیشه های ژرف در سر است
و مرا از ساعت آفتابی او خنده ای بی اختیار و بی وقفه
اما عمیق و پر مغز درگرفت
و با خود گفتم:
آه، چه دلقک شریفی، چه دلقک شایسته ای
براستی که این دلق رنگارنگ دلقکان بهترین جامه هاست.
ویلیام شکسپیر

A Wise Fool
A fool, a fool! I met a fool i' the forest,
A motley fool; a miserable world!
As I do live by food, I met a fool
Who laid him down and bask'd him in the sun,
And rail'd on Lady Fortune in good terms,
In good set terms and yet a motley fool.
'Good morrow, fool,' quoth I. 'No, sir,' quoth he,
'Call me not fool till heaven hath sent me fortune:'
And then he drew a dial from his poke,
And, looking on it with lack-lustre eye,
Says very wisely, 'It is ten o'clock:
Thus we may see,' quoth he, 'how the world wags:
'Tis but an hour ago since it was nine,
And after one hour more 'twill be eleven;
And so, from hour to hour, we ripe and ripe,
And then, from hour to hour, we rot and rot;
And thereby hangs a tale.' When I did hear
The motley fool thus moral on the time,
My lungs began to crow like chanticleer,
That fools should be so deep-contemplative,
And I did laugh sans intermission
An hour by his dial. O noble fool!
A worthy fool! Motley's the only wear.
Shakespeare, As You Like It

برگرفته از کتاب "در قلمرو زرین"
ترجمه حسین الهی قمشه ای