و آنان که غنی‌ترند، محتاج ترند
آنگه مرا گفت، از آنجا که همت درویشان است و صدق معاملت ایشان، خاطری همراه من کنند که از دشمنی صعب اندیشناکم.
گفتمش بر رعیت ضعیف رحمت کن تا از دشمن قوی زحمت نبینی.
□ سخن سعدی تام و تمام است،
و نیازی به هیچ تفسیری ندارد
اما می‌توان دعا کرد که اصحاب قدرت در جهان به خود آیند
و دریابند که آن دشمن نیرومند ایشان
همان خودخواهی و بی‌اعتنایی به محنت دیگران است.
زیرا به گفته سعدی
این بی‌‌غمی از محنت دیگران
آدمی را از نام آدمیت محروم می‌کند
و کدام بلا و خفت و خواری از این سهمگین‌تر خواهد بود.
برگرفته از کتاب "در صحبت سعدی"
اثر حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
مینیاتور قدیمی

ز عقل اندیشه‌ها زاید که مردم را بفرساید
گرت آسودگی باید برو مجنون شو ای عاقل
سعدی
از این رو به قول مولانا:
اوست دیوانه که دیوانه نشد
این عسس را دید و در خانه نشد
در ادبِ مغرب زمین نیز اینگونه تعبیرات فراوان است
از جمله شعر زیر از خانم امیلی دیکنسن به تعبیرات شاعران پارسی گو بسیار نزدیک است:
چه بسیار جنون‌ها که در چشمِ اهل بصیرت عقلِ قدسی آسمانی است
و چه بسیار عقل‌ها که جنون محض است
و در این وادی نیز اکثریت است که حکم می‌راند
اگر با آنان همراه شوی در شمار عاقلان باشی
و اگر چون و چرا کنی خطرناکت دانند
و بی‌درنگ به زنجیرت کشند.
امیلی دیکنسن
چنان که مولانا در داستان حلیمه، دایهٔ پیامبر اکرم، از زبان دایه گفت:
گر بگویم چیزِ دیگر من کنون
خلق بندندم به زنجیر جنون
یا به گفته الهی قمشه‌ ای:
سر به کوه و صحرا نهم از این شهر و خانه
نیست چاره باید کنم جنون را بهانه
□ در تصویر عاقل دیوانه را محاکمه می‌کند و از جنون خود بی‌خبر است.
برگرفته از پیشگفتار کتاب "در صحبت حافظ"
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر از Gerrit Van Honthorst

بار کشتی باید که با گنجایش آن
هم آهنگ باشد.
امیلی دیکنسن
"All is Love"
That Love is all there is,
Is all we know of Love;
It is enough, the freight should be
Proportioned to the groove.
Emily Dickinson
□ ادب پارسی از این اندیشه
آکنده است که
عشق تمامی نیاز ماست
و به تعبیر حافظ
به هیچ ورد دیگر نیاز نیست
گلعذاری ز گلستان جهان ما را بس
زین چمن سایه آن سرو روان ما را بس
حافظ
□ عشق آمد و شد چو خونم اندر رگ و پوست
تا کرد مرا تهی و پر کرد ز دوست
اجزای وجودم همگی عشق گرفت
نامی است ز من باقی و باقی همه اوست
ابوسعید ابوالخیر
□ هر چه جز عشق است شد مأکول عشق
دو جهان یک دانه پیش نول عشق
مولانا
نول: نوک و منقار
جهان عشق است و دیگر زرق سازی
همه بازی است الا عشق بازی
نظامی
□ این درونمایه را دیکنسن
در شعر کوتاه دیگری
چنین آورده است که:
زندگی فرصتی اندک بیش نبود
برای حرص و غرور و شهرت و نفرت
فرصت نداشتم
اما چون به هر حال
می بایست کاری می کردم
گفتم همین طفل کوچک عشق
ما را بسنده است.
شعر از امیلی دیکنسن
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه‌ای
۱۴۰۰/۳/۲
www.drelahighomshei.com

جز آنکه بر دوام و بی دریغ
در خدمت تو باشم
و در خیل غلامان تو زانو زنم
و تو را پرستش کنم.
جان کیتس
"Beauty, the Lord of Creation"
Fair Melody!
Kind Syren!
I’ve no choice;
I must be thy sad servant evermore:
I cannot choose but kneel here and adore.
John Keats
□ جان کیتس در این شعر کوتاه
مانند ابن فارض مصری
روی در زیبایی مطلق کرده
و او را ولی امر
و پادشاهِ فرمان فرمای خویش خوانده است:
و لَک الامر فاقضِ ما انت قاضٍ
وَ علیّ الجمال قد ولّاکا
این فرمان دهی فراگیر
و آن فرمان پذیری دلپذیر
زیباترین پیوند
از حاکمیت و محکومیت است.
و چنین است فرمان دهی مغناطیس بر آهن
و فرمان بری آهن از مغناطیس
و چنین است که وقتی معشوق
عاشق را به خود می خواند
عاشق که تمام وجودش اشتیاق به این دعوت است
بی خود و بی اختیار به آغوش معشوق می شتابد
اینجاست که جبر و اختیار هر دو می‌روند
و عشق خرامان از راه می‌رسد
و آن اشعری و معتزلی انگشت بر دندان،
به بطلان جبر و اختیار فتوا می دهند.
□ ای شاه حسن چشم به حال گدا فکن
کاین گوش بس حکایت شاه و گدا شنید
حافظ
□ سایرن ها در اساطیر یونان،
پریان آواز خوان دریایی بودند
که از سحر و جذبه آوازشان
مسافران کشتی خود را به آغوش دریا می‌انداختند.
□ هنگامی که کشتی اودیسه به جزیره سایرن ها رسید
اودیسه دستور داد که گوشهای مسافران را
با خمیری بپوشانند و خود را نیز محکم بر دکل کشتی بست
اما گوشهای خود را آزاد گذاشت
تا از نغمات آسمانی سایرن ها محروم نماند.
شعر از جان کیتس، Endymion
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
www.drelahighomshei.com

حافظ
□ در ماه رمضان بسیاری از اصحاب صورت عرصه را بر مردم تنگ می‌کردند
که ماه عبادت است،
چنین و چنان باید کرد و چنان و چنین نباید کرد،
ریاضت باید کشید و پرهیز باید کرد
و چنان فضای عبوس و تلخی ایجاد می‌کردند
که وقتی عید در می‌رسید مردمان، بنا بر سنت،
به راستی عید می‌گرفتند و شادی می‌کردند
و دلهایشان به جوش و خروش می‌آمد.
□ بحث رمضان و عید برای حافظ و دیگر دریادلانِ رند سرافراز فرصت مناسبی بوده که
روی در زاهدان ریایی کنند و بار ملامت بر دوش ایشان نهند
و گویند شُکر که رمضان پایان یافت
و بهانه و سخت‌گیری و دین فروشی‌های شما از دست رفت.
شما که خوردن خون خلق و مال یتیم و صغیر را روا می‌دارید،
بهتر است باده خواران را از ملامت معاف دارید
که ما به تعبیر خیام "خون رزان" می‌خوریم.
ما می‌دانیم که آن ملامت‌ها و سختگیری‌ها بر خون رزان برای آن است که در حجاب آن، گناه خود را که خوردن خون کسان است پنهان دارید.
سعدی در بوستان همین گونه ملامت را بر آن عیب‌جوی غیبت‌شعار وارد آورده است که:
نه مسواک در روزه گفتی خطاست
بنی آدم مرده خوردن رواست
برگرفته از کتاب "در صحبت حافظ"
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
مینیاتور قدیمی

گفت: "تو نام سلطان خویش می‌نویسی و من نام سلطان خویش".
پدرش را وقت خوش شد و از آنچه کرده بود پشیمان شد و آن نقشها را محو کرد و دل بر کار شیخ نهاد.
عطار، تذکرة الاولیا
□ نگاشتن نام کنایه از اشتغال مدام
به صاحب نام
و پیوسته یاد او در دل داشتن
و به عشق او کار کردن است.
دنیا طلبان
و شیفتگان زر و سیم
و مال و جاه
به هر دین و آیین که باشند
نام گوساله سامری را
بر در و دیوار زندگی
و جمله رفتارها و کردارشان نقش کرده‌اند
اما عاشقان حضرت حق
ذکر خدا را
در دل دارند
و هیچ سودی و سودایی
ایشان را از یاد پروردگارشان غافل نمی‌کند(نور: ۳۷).
برگرفته از کتاب "متون عرفانی به زبان فارسی"
اثر حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سمت
تصویر: مسجد نصیرالملک شیراز

و سوار بر طوفان می‌شود
و طرحهای درخشانش را
با مهارتی اعجاب انگیز
در ژرفای معدن‌های مکتوم
از چشمها نهان می‌دارد
و اراده لشگر شکنش را به نمایش می‌گذارد.
و شما، ای قدیسان جهان
از مشاهده رفتارهای او
جرات‌ها و دلیری‌های تازه به چنگ آورید
و از ابهامات او مهراسید
آن ابرهای هول انگیز
نشانی از شکوه و سترگی رحمت‌های اوست
که چون هنگام در رسد، بارانی از سعادت
بر شما خواهد بارید.
پروردگارتان را با فهم نورسته خویش مسنجید
بلکه بر لطف و موهبت
و رحمت و قدرت او تکیه کنید
که او در پس تدبیرهای قهر آمیزش
چهره ای خندان پنهان کرده است.
مقصودهای او با شتابی شگفت
هر دم شکوفا می‌شوند
و ای بسا که جوانه های نورس را(چون غوره)
طعمی تلخ و ناگوار باشد
اما در شکوفایی کامل(چون انگور) عین شیرینی خواهد بود
سنجش کارهای او با فهم خطا پذیر ما
خامی و ناپختگی است
اما زود باشد که خداوند
ترجمان روشنی از تدبیرهای معما آمیزش را
به صحنه آورد.
ویلیام کوپر
□ ویلیام کوپر از شاعران عارف پیشه انگلیس است
که در نیمه دوم قرن هجدهم می زیسته
مجموعه ای از اشعار کوپر با عنوان "نوری در تاریکی"
در سال ۱۷۷۹ به طبع رسید
شعر فوق از آن مجموعه گزیده شده است.
از نگاه کوپر لطف و چاشنی زندگی
در گونه گونی بی پایان آفرینش است
که باید آن را غنیمت شمرد
چنانکه ابهام‌های مشیت الهی را نیز
باید دستمایه الهام کرد.
تو پرده پیش گرفتی و ز اشتیاق جمالت
ز پرده‌ها بدر افتاد رازهای نهانی
سعدی
□ در قرآن آیات مکرری آمده است
بدین مضمون که ما شمار را
به زودی خبر خواهیم کرد
که بر شما چه گذشته است.
شعر از ویلیام کوپر
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
تصویر از Alex Levin
۱۴۰۰/۲/۱۹
www.drelahighomshei.com