برگرفته از کتاب " در صحبت مولانا "
به قلم حسین الهی قمشه ای
نقاشی اثر Nicolas Lancret

مجلسی افروخته چون نوبهار
عشرتی آسوده‌تر از روزگار
شحنه شب خون عسس ریخته
بر شکرش پر مگس ریخته
شکر و بادام بهم نکته ساز
زهره و مریخ بهم عشق باز
شمع چو ساقی قدح می به دست
طشت می آلوده و پروانه مست
گفتی ازان حجره که پرداختند
رخت عدم در عدم انداختند
آتش مرغ سحر از بابزن
بر جگر خوش نمکان آب زن
زان رطب آن شب که بری داشتم
بی خبرم گر خبری داشتم
کان مه نو کو کمر از نور داشت
ماهِ نو از شیفتگان دور داشت
روشنیِ آن شب چون آفتاب
جویم بسیار و نبینم به خواب
جز به چنان شب طربم خوش نبود
تا شبخوش کرد شبم خوش نبود
زان همه شبْ یارب یارب کنم
بو که شبی جلوۀ آن شب کنم
روز سپید، آن نه شب داج بود
بود شب، امّا شبِ معراج بود
روز که شب دشمنی اش مذهب است
هم به تمنّای چنان یک شب است
من شده فارغ که ز راهِ سحر
تیغ زنان صبح درآمد ز در
صبح که پروانگی آموخته است
خوشتر ازآن شمع نیفروخته است
کوش کزان شمع به داغی رسی
تا چو نظامی به چراغی رسی
حکیم نظامی گنجوی
حکیم نظامی ایام جوانی را به فتوای حافظ که گفت: «مستی و طربناکی در عهد شباب اولی»، تمام به عیش و عشرت و خلوت با حوریان و پریان و گشت و گذار در «باغ دل» سپری کرده است و مخزن الاسرارِ او دعوتنامه ای است که از آنجا برای آدمیان فرستاده که اگر شما را نیز شوق این باغ و ذوق این باده و عشرت است این راه و این نشان، و به تعبیر زیبای مولانا «اینک فرس و اینک نگار»، سوار شوید و به بوی خوش آن سرو خرامان بروید:
که عشق باغ تماشاست اگر ملول شدید
هواش مرکب تازی است اگر فرو مانید
سیر نظامی در باغ دل به سفر دانته در باغِ بهشت مانند است و خواجۀ دل همان بئاتریس زیبای عشق است که نظامی را در این باغ جادو همراهی می کند تا نسیم فیض الاهی نقابی را از روی صاحب جمالی کناری زند و نظامی در دامِ دلپذیر عشق می افتد و به ضیافتی راه می یابد که بخورِ آن بوی پیراهن یوسف می داد و مطربِ آن زهرۀ خنیاگر بود و خروس سحر را نیز سر در پر نهاده، بر آتش بابزن کباب می کردند تا بی هنگام آواز برنیاورد و خاطر عاشق را از وصال معشوق پریشان نکند ولی افسوس که سحر، تیغ در دست، از راه می رسد از آنکه صوفیان گویند وقت همچون شمشیر برنّده است و آن شب روشن که به تعبیر شیخ شبستر در پردۀ روزی تاریک پنهان بود رخ نهان کرد و آن باغ پرنیان و حوریان و پریان نظامی را شبخوش گفتند.
برگرفته از کتاب " گنجینۀ آشنا "
به قلم حسین الهی قمشه ای

راه است و چاه و دیدۂ بینا و آفتاب
تا آدمی نگاه کند پیشِ پای خویش
سعدی
آری خدای مشفق و مهربان ما را تعلیم می دهد و این تعلیمات را عاشقان او و بلبلان باغ او بر شاخسار سخن زمزمه می کنند که:
عیب رندان مکن ای زاهد پاکیزه سرشت
که گناه دگری بر تو نخواهند نوشت
حافظ
برگرفته از کتاب " در صحبت قرآن " 
به قلم حسین الهی قمشه ای

و چنین است که همۀ فضیلت ها به گونه ای به دانایی حقیقی باز می گردد.
تواضع و فروتنی، دانستن این نکته است که بزرگی و کرامت از ما نیست
بلکه جمله از آن عظیم و کریم سرچشمه می گیرد
و فخری بدان نتوان کرد،
و رضا دانستن این نکته است که
آنچه ما را داده اند از حسن ظاهر و کمالات باطن یک اختیار ازلی است
و آن اختیار از دانایی و مهربانیِ محض سرچشمه می گیرد
و اگر نقصانی در آن می بینیم
اگرچه باید در رفع آن تا حد امکان بکوشیم و بخروشیم
اما در نهایت حکمت حکم می کند که
به محصول مشترک اختیار ازلی و اختیارات انسانی خویش هرچه هست خرسند باشیم
و سرخوش و با نشاط زیست کنیم.
برگرفته از کتاب " در صحبت حافظ "
به قلم حسین الهی قمشه ای
مینیاتور عهد صفوی

به قلم حسین الهی قمشه ای
مینیاتور چشم اسفندیار، برگی از شاهنامه 

که روزگاری پرندگان خوش آواز، 
همچون گروه همسرایان کلیسا، 
تا دیرگاه بر آنها سرود می خواندند.
یا تو در من غروب روزی را می بینی 
که در دامن مغرب رنگ باخته 
و شب سیاه، که توأمان مرگ است، 
اندک اندک وجودش را در کام می کشد و بر همه چیز مُهر سکون می زند.
یا تو در من فروغ آتشی را می بینی 
که بر خاکستر جوانی نشسته 
و بر بستر مرگ آرمیده 
و آنچه روزگاری مایه حیات و حرکتش بود 
اینک حیات از کفَش می رباید.
تو این نمایش غم انگیز را در چهرۀ من تماشا می کنی، 
و آتش مهرت 
به آن کس که میدانی بزودی تو را وداع خواهد گفت 
هر دم فروزان تر می شود.
ویلیام شکسپیر
" On His Old Age "
That time of year thou mayst in me behold 
When yellow leaves, or none, or few, do hang 
Upon those boughs which shake against the cold, 
Bare ruined choirs, where late the sweet birds sang.
In me thou see'st the twilight of such day 
As after sunset fadeth in the west; 
Which by and by black night doth take away, 
Death's second self that seals up all in rest.
In me thou see'st the glowing of such fire, 
That on the ashes of his youth doth lie, 
As the death-bed whereon it must expire, 
Consum'd with that which it was nourished by.
This thou perceiv'st, which makes thy love more strong, 
To love that well which thou must leave ere long.
William Shakespeare, Sonnet No. 73
برگرفته از کتاب " در قلمرو زرین "
ترجمۀ حسین الهی قمشه ای
نقاشی روی شیشۀ اتاق شکسپیر، کتابخانه ایالت NSW استرالی

و چشمها نیز برای فرسودن در مشاهده آن چیزها
که خوار و خفیف و حقیر و فرومایه اند نیست
بلکه برای دیدن آن زیبایی هاست
که اینک از نگاه ما پنهان است.
آیا ما نمی توانیم آفریدگار خود را ببینیم؟
هنری دیوید ثورو
" The Sacred Job "
The ears were made,
Not for such trivial uses as men are wont to suppose,
But to hear celestial sounds.
The eyes were not made
For such grovelling uses as they are now put to and worn out by,
But to behold beauty now invisible,
May we not see God?
Henry David Thoreau
دیده را فایده آن است که دلبر بیند
ور نبیند چه بود فایده بینایی را
سعدی
به پای جانب آن کس برو که پایت داد
بدو نگر به دو دیده، که داد دیداری
دو کف به شادی او زن که کف ز بهر ویست
که نیست شادی او را غمی و تیماری
مولانا
گوشت پاره که زبان آمد از او
می رود سیلاب حکمت همچو جو
سوی سوراخی که نامش گوشهاست
تا به باغ جان که میوه اش هوشهاست
مولانا
شعر از هنری دیوید ثورو
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
نقاشی اثر Annie Louisa Swynnerton