و آن کار بی‌درد او را میسر نشود
- خواه دنیا، خواه آخرت،
خواه بازرگانی، خواه پادشاهی،
خواه علم، خواه نجوم و غیره.
تا مریم را درد زِه پیدا نشد،
قصد آن درخت بخت نکرد که:
فَأَجَاءَهَا الْمَخَاضُ إِلَىٰ جِذْعِ النَّخْلَةِ
( آن‌گاه درد زاییدن او را به کنار درخت خرمایی کشانید)
او را آن درد به درخت آورد،
و درختِ خشک میوه‌دار شد.
تن همچون مریم است
و هر یکی عیسی داریم:
اگر ما را درد پیدا شود، عیسای ما بزاید؛
و اگر درد نباشد، عیسی،
هم از آن راه نهانی که آمد،
باز به اصل خود پیوندد-
الا ما محروم مانیم و ازو بی‌بهره.
مولانا
□ درد نزد مولانا و دیگر عارفان،
همان طلب و شوق
و ادراک جدایی از عالم وصال
و سعادت است.
این درد اصل همۀ درمانها
و جوهر دین و مایۀ وصول به جملۀ برکتها
و زایندۀ لطیفۀ نهانی انسانیت است
که از آن تعبیر به مسیح می‌کنند.
عطار در منطق‌الطیر گوید:
ذره‌ای دردم ده، ای درمان من!
زانکه بی دردت بمیرد جان من.
ذره‌ای درد از همه آفاق به؛
در دو عالم یک دل مشتاق به.
کفر کافر را و دین دیندار را؛
ذره‌ای دردت دل عطار را.
□ این درد تعبیر دیگری
از همان عشق است
که با طلب آغاز می‌شود:
زین طلب بنده به کوی تو رسید
"درد" مريم را به خرمابن كشيد
مثنوی
اين "درد" خود نوشداروى همه دردهاست:
مرحبا اى عشق خوش سوداى ما
اى دواى جمله علت‌های ما
ای دوای نخوت و ناموس ما
ای تو افلاطون و جالینوس ما
مثنوی
این "درد" است كه
مثنوى مولانا مى‌آفریند
و غزلیات سعدی و حافظ می‌سراید
و به زبان دانته و شکسپیر شعر می‌گوید
و شور می‌آفریند
و وجد و مستی و غوغا به پا می‌کند:
شر و شور دوران فکنند مستان
سرِ هوشمندان هنری ندارد
مهدی الهی قمشه ای
این "درد" است كه مى‌تواند
همه بشریت را از سپید و سیاه
و مؤمن و کافر
بر سر سفره خود بنشاند
و با شهد دوستی و شراب انس
مژده پایان همه جنگ‌ها را
به گوشهای تشنه برساند.
برگرفته از كتاب "گزيده فيه مافيه"
تأليف: حسين الهى قمشه‌ای
ناشر: انتشارات علمی و فرهنگی
تصویر حضرت ایوب پس از رنجها، از ویلیام بلیک

و گوهر روح را بر دُر و گوهر
و درهم و دینار اختیار می‌کند
و کار خلاق را به‌جای سود و سودا
و تجارت برمی‌گزیند،
و شور و هیجان و وجد و نشاط را
بر جهالت‌ها و بازیچه‌ها انتخاب می‌کند،
چنین کسی در این دنیای بیقدر
و سبک‌مغز که ما در آن زندگی می‌کنیم،
مسکن و مأوایی نخواهد یافت.
هرمان هسه
□ همه گزینش‌های نیکو،
در آن سخن ابراهیم درج است که گفت:
من آنها را که غروب می‌کنند دوست نمی‌دارم
ستاره باشد ، ماه یا خورشید
من روی در کسی دارم،
که آفریدگار آسمان و زمین است.
سر و صداها از عالم حادثات است
که می‌آیند و می‌روند.
و لذت‌ها و عشرت‌ها
هیچ نشانی بر شنزار زمان
بجای نمی گذارند،
مگر برای آه کشیدن و حسرت خوردن
و سودها و سوداها همه
در زیان و خسرانند،
مگر آنها که ایمان آورند
به زیبایی و دانایی و نیکویی.
و طلاها در پیش درخش روح
که عین شادی و سرخوشی است،
رنگ می‌بازند و زرد‌روی می‌مانند
و کودکانِ بازیگوش عالم
به اندک زمانی
بساط بازی را جمع می‌کنند
و تهی‌دست به خانه می روند.
اما موسیقی از فراسوی زمان می‌آید.
و خورسندی و آرامش درون
لذت‌ها را پشت سر می‌گذارد.
و کار خلاق سرچشمه جوشان
و سرمایه خروشان جامعه بشری است.
و روح اگر طلا نیست، کیمیاست
که چون سه شاهزاده سراندیب
دست به هر چه زند
اگر خاکستر باشد زر و سیم می‌گردد،
و شور و هیجانْ شجاعت و شهامت می‌آورد
زیرا پیوندی با بی نهایت دارد.
از این رو در دنیایی که روی در
افول و غروب معنویت کرده است،
و عامه مردمان بر خلاف ابراهیم
غروب کنندگان را دوست می‌دارند
ابراهیم‌ها تنها می‌مانند
و نمرودها آنها را در آتش می‌افکنند.
اما آن آتش بر ایشان گلستان
و سنبل و ریحان و ضیمران می‌شود.
شعر از هرمان هسه
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه‌ای
نگارگری قدیمی
۱۴۰۰/۷/۶
www.drelahighomshei.com

اين طلب در تو گروگانِ خداست
زآنكه هر طالب به مطلوبى سزاست
مولانا
طلب یک صدای آشناست
بانگ جرسی است،
که از کاروانِ سلمی می آید.
یا صدای آب برای تشنه‌ای،
که تشنگی را از یاد برده است.
یا درد جانکاهی است،
که مریم را به خرمابُن می‌کشاند.
یا هدهدی است که مرغان عالم را،
به سیر در منازل عشق فرا می‌خواند.
یا قلعه هوشرباست كه بر دیوار آن،
نقشی از دختر پادشاه چین نهاده‌اند.
یا دروازه شهری است که بر بالای آن
نقش زیبارویی نهاده،
و شرایط وصال او را
برای طالبان بر شمرده‌اند‌
که به گفته نظامی:
هر که را این نگار می‌باید
نه یکی جان هزار می‌باید
یا رؤیایی است که آدمی را بیدار می‌کند.
یا یکی از فرشتگانی است که
در شب قدر نازل می‌شوند،
و سلام و درود می‌آورند.
یا نشان گنج پنهان است
که جویندگان لعل و گهر را،
از ساحل فراغت تا جزیره گنج می‌کشاند.
یا شاهراهی است که از دیار شب
به اقلیم روز می رود.
یا چو بانگ رعد هنگام بهار
باغ می‌یابد از او چندین نگار‌
یا چو بر درویشْ آوازِ زکات
یا چو بر محبوسْ پیغامِ نجات
یا چو بوی یوسفِ خوبِ لطیف
می زند بر جانِ یعقوبِ نحیف
چون دم رحمان بود کان از یمن
می رسد سوی محمد بی دهن
یا ز لیلی بشنود مجنون کلام
یا فرستد ویس رامین را پیام
مثنوی
□ اربعين ما امروز
بر مزار آن قديس يگانه
اين است كه سخنى بشنويم
از يكى از دلباختگان او كه گفت:
من بيست سال است
كه در خدمت اين حماسه عشق
و اعجوبه جوانمردى كار مى‌كنم،
و آنچه در اين بيست سال ديدم
اين است كه:
همه كسانى كه به سوى خانه او مى‌رفتند
امیدوار بودند که او
نیاز ایشان را به ناز بر خواهد گشود.
و همه کسانی که از خانه او بیرون می‌آمدند،
شاد و خندان بودند
که این مرد، مردانه نیاز ما را برآورد.
□ پس او را طلب باید کرد
و به سوی اوصافش راه باید سپرد.
برگرفته از پیشگفتار مترجم کتاب "طلب"
نگارش به انگلیسی: مرتضی الهی قمشه ای
ترجمه: حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات پیک علوم
نگارگری قدیمی

- از سنگ و سفال و غیره -
و آنچه بالای آنست همه بنماید عکس آن.
در گوهر آب این نهاد است
بی‌علاجی و تعلیمی.
لیک چون آن آمیخته شد
با خاک یا رنگهای دیگر،
آن خاصیت و آن دانش ازو جدا شد
و او را فراموش شد.
حق تعالى انبيا و اوليا را فرستاد
تا همچون آب صافى بزرگ
كه در هر آب حقير را و تيره را كه درو درآيد
از تيرگى و از رنگ عارضى خود برهد
پس او را ياد آيد
چون خود را صاف بيند
بداند كه اول من چنين صاف بوده‌ام به یقین،
و بداند که آن تیرگی‌ها و رنگ‌ها
عارضی بود
یادش آید حالتی که پیش ازین
عوارض بود و بگوید که:
هَٰذَا الَّذِي رُزِقْنَا مِنْ قَبْلُ.
پس انبیا و اولیا مذکران باشند
او را از حالت پیشین
نه آنکه در جوهر او چیزی نو نهند.
□ اندیشه پیوند دانش و هنر
با خاطرات ازلی ما
در غرب از سخنان سقراط و افلاطون
نشأت گرفته
و در شرق نیز حکمای اشراقی پهلوی
و پیشوایان و حکیمان هند
در آثاری چون اوپانیشاد
و مهابهاراتا و امثال آن
از این خاطرات سخن گفته‌اند
و کتاب وحی قرآنی نیز
مکرر آدمیان را این نکته در دل نشانده است
و شیخ محمود شبستری در گلشن راز
عریان و بی‌حجاب گفته است:
در آن روزی که گِلها می‌سرشتند
به دل‌در قصه ایمان نوشتند
کلام حق بدان گشته است مُنزَل
که یادت آورد از عهد اول
و مولانا در بیان لذت موسیقی
آورده است:
ما همه اولاد آدم بوده‌ایم
در بهشت آن نغمه‌ها بشنوده‌ایم
گر چه بر ما ریخت آب و گل شکی
یادمان آید از آنها اندکی
برگرفته از كتاب "گزيده فيه ما‌فيه"
تالیف حسين الهى قمشه‌ای
ناشر: انتشارات علمی و فرهنگی
مینیاتور قدیمی

جادوگر دوم: خارپشت سه بار نالید
جادوگر سوم: هنگام کار است هنگام کار است.
همه با هم بگردیم گرداگرد دیگ،
و بیندازیم در آن امعاء و احشاء زهرآگین را.
ای وزغی که سی و یک روز
در زیر سنگ سرد، عرق گرم کرده‌ای،
در این دیگ افسون اول تو بجوش.
جادوگران: ای درد و بلا افزوده شوید
آتش بخروش ای دیگ بجوش
و تو ای چشم خفاش
ای زبان کلب
ای زبان دو شاخه افعی
و ای بال جغد بجوشید همه با هم.
جادوگران: ای درد و بلا افزوده شوید
ای دیگ بجوش، آتش بخروش.
پولک اژدها
دندان گرگ
زَهره بز
که در ماه‌گرفتگی گرفته باشند
اینهاست که آش را غلیظ می‌کند.
احشاء پلنگ را نیز بفزایید
و آنگاه آش را با خون میمون سرد کنید
تا قوام بیاید
و دیگر طلسم شرارت آماده است.
ویلیام شکسپیر، نمایشنامه مکبث
□ این قطعه گزیده‌ای است
از نمایشنامه مکبث
که شکسپیر در آن
شماری از عناصر اهریمنی
و مهره‌های دوزخی را
به زبان رمز اشاره کرده است.
□ این دیگی است
که جادوگران حرص و جاه
و بیماران جوع بولیموس یا جوع البقر
بار می‌گذارند،
تا معجونی فراهم کنند
که با خون میمون قوام می‌یابد.
در حالی‌که به گفته سعدی:
از مایه بیچارگی قطمیر مردم می‌شود
ماخولیای مهتری سگ می‌کند "بلعام" را
سخن سعدى اين است كه
سگ اصحاب كهف كه نامش
قطمير بوده است،
به سبب آميختن با انسانهاى پاك
در شمار آدميان مى‌آید.
و جنون حرص و جاه،
بلعم باعورا را
به سگ بدل می‌کند.
برگرفته از کتاب "در قلمرو زرين"
ترجمه و تلخيص: حسين الهى قمشه‌ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر از Thomas Barker

در آغوش سیاه خود پنهان می‌کند
و تو می‌نگری حقیقت را
که در گوشه‌ای کمین کرده است
تا به غار قدیمی خویش بگریزد،
در حالی که هزار قیل و قال
بر سرش فرو می بارد.
و فلسفه که از این پیش
به آسمان تکیه داشت
خود را از علت اولی
به علل وسطیه می‌کشاند،
و اندک اندک به عدم می رود.
علوم طبیعت از علوم مابعدالطبیعه
حمایت می‌طلبند.
و می‌بینی که آن جوهر ارسطویی
که نامش نئوس یا خرد است،
بیهوده به دامن ریاضیات می گریزد
و همگی در یکدیگر می‌نگرند
سرهایشان گیج می‌رود
یاوه‌ای می‌گویند و فرو می‌افتند.
و دین که از شرم گلگون شده است
آتش‌های مقدس خود را
در پرده می‌پوشاند
و اخلاق بی‌خبر از همه جا
در پیش چشم او جان می‌سپارد.
□ کتاب دانسیاد (ابلهان) اثر پوپ
سقوط فرهنگی جامعه انگلیس را
در قرن هجدهم به نمایش آورده است.
این کتاب در سطح گسترده‌تر
سقوط فرهنگی قرن بیستم و بیست و یکم
را نیز نشان می‌دهد.
□ هرولد بلوم منقّد زرین ادبیات جهان
درباره دانسیاد پوپ گفته است:
اگر قرار بود اندیشمند صاحب قلمی
ابلهان این روزگار را
در سرزمین امریکا معرفی کند
نیاز به نگارش تازه‌ای نبود
زیرا همین کتاب دانسیاد پوپ
برای شناساندن همه آنها بسنده است.
و این سخن بلوم را می‌توان
بر همه سرزمینها در دهکده جهانی تعمیم داد
که هر یک به گونه‌ای روی در پستی و سستی دارند
و پیشگویی " اسوالد اشپنگلِر"را
در كتاب مشهور "سقوط غرب"
به كرسى مى‌نشانند.
شعر از الکساندر پوپ
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه‌ای
تصویر از Francisco Goya
۱۴۰۰/۶/۲۳
www.drelahighomshei.com

باباطاهر
عاشق در سودای معشوق است
و چون حافظ سر ارادت
بر آستان دوست نهاده،
و اگر به دوست دست نیابد
دیدار عاشقان دیگر را
که با همان معشوق
سر و سودایی دارند
غنیمت می‌شمارد
و دوستی آنان را
عین صحبت معشوق می‌بیند:
هر که خواهد همنشینی با خدا
گو نشیند در حضور اولیا
مولانا
طاهر همچنین در رباعی زیر
به این نکته اشاره کرده است:
خوشا آنان که هر شامان ته وینند
سخن وا ته کرن وا ته نشینند
مو که پایم نبی کایم ته وینم
بشم آنان بوینم که ته وینند
□ باباطاهر عریان از شاعرانی است
که چون خورشید در عین عریانی،
هزاران هزار جامه زرافشان
بر قامت کائنات پوشانده است.
چنانکه حکیم الهی قمشه‌ای گفت:
عریان چو آفتابم و در پوشند،
مه طلعتان قبای زرافشانم
هدیه زرافشان ‌و گوهرنشان طاهر
همان نشانی دیریاب حضرت شادی است
که چون بلبل بر شاخ سرو
همیشه سبز ادب پارسی
به زبان پهلوی باز می گوید
و کتاب "حكمت شادمانه" نيچه نيز
از زبان همين بلبل شوريده زند خوان
به نغمه و آهنگ آمده است.
□ در اين روزگار شگفت فناورى
آدميان از اين موهبت برخوردارند
كه مى توانند بى هيچ رنج سفر
به حضور بزرگانى در گوشه و كنار جهان
راه يابند و از نقد گفته‌ها
و نقش چهره‌های پاک و دلنوازشان
که چون فروغ بامدادی
روح بخش و باطراوت است
بی هیچ حاجب و دربان
و بی هیچ دریغ و کتمان
و بی هیچ اجازت پیشین
و منّت پسین بهره گیرند.
برگرفته از کتاب "ترانه‌های باباطاهر عریان"
تالیف: حسین الهی قمشه‌ای
ناشر: انتشارات خانه فرهنگ و هنر گویا
نگارگری قدیمی