«کرامت شعر»
شعر به راستى يك گوهر الهى است
كه در آنِ واحد هم مركز و هم محيطِ حلقه دانش است
شعر همه دانش ها را در بر مى گيرد
و همه دانش ها نیز بدان اشارت مى كنند
از شعر است كه همه چيز نشأت مى گيرد
و همه چيز زيب و زيور مى يابد
شعر لحظه هاى مقدس شهود الهى را در انسان
باز خرید می کند و از دستخوش فنا دور مى دارد.
شعر همه چيز را دوست داشتنى مى كند:
آنچه را كه در كمال زيبايى است تعالى مى بخشد
و آنچه را كه سخت ناموزون و نازيباست از موهبت زيبايى برخوردار مى كند
شعر وجد و شادى را با هول و هراس
و رنج را با لذت
و زمان را با ابديت پيوند مى دهد
و همه تضاد هاى آشتى ناپذير را
در زيرِ يوغِ خفيف خود جمع مى كند
كيمياى اسرار آميز شعر
آب هاى مسمومى را كه از اقليم مرگ به سوى زندگى جارى است
همه را به طلاى قابلِ نوش بدل مى سازد
و نقاب عادت و آشنايى را از چهره جهان بر مى گيرد
و آن زيبايىِ عريان و خفته را
كه روح و جان جهان است
در معرض تماشا مى گذارد.
شِلی
□ شلى، شاعر رمانتيك انگليس در نيمه اول قرن نوزدهم،
افزون بر شعر هاى غنايى كه
ميراث فرهنگى جهان را غنا و رونق بخشيده است،
مقاله مفصلى نيز به نثر در دفاع از شعر
با عنوان " Defence of Poetry" نگاشته
و در مقدمه آن توضيح داده است كه:
اين مقاله را به علت بى حرمتى و بى اعتنايى بسيارى از معاصران
به ساحت شعر و شاعرى به قلم آورده است.
او، ضمن تأكيد بر جامعيت شعر به عنوان يك فرهنگ
و ارتباط شعر با همه رشته ها و همه رشته ها با شعر،
ايمان خود را به انديشه ازليت و آسمانى بودن شعر نيز بيان كرده است.
برگرفته از کتاب " گنجینه آشنا "
به قلم حسین الهی قمشه ای
«قوانین»
از اینان چه می توانم گفت جز آنکه آنها نیز در آفتاب ایستاده اند اما پشت به خورشید کرده اند؟
آنها تنها سایه خود را می بینند و سایه آنها قانون آنهاست.
و برای این مردم خورشید موجودی سایه افکن بیش نیست و قبول قانون بر آنان چیست جز آنکه خم شوند و خط سایه های خویش را بر زمین نقش کنند؟
اما شما که رو به آفتاب راه می روید، کدام سایه بر زمین افتاده شما را از حرکت باز تواند داشت؟
کدام قانون بشر ساخته می تواند شما را در بند کند اگر شما یوغ اسارت خود را بشکنید، بدان شرط که دروازه زندان هیچکس از آن آسیب نبیند؟
و از کدام قانون ترس و هراس خواهید داشت اگر به رقص و پایکوبی برخیزید، بدان شرط که پایتان بر زنجیر پولادین هیچکس فرود نیاید؟
و آن کیست که شما را محاکمه کند اگر جامه خود را چاک کنید و عریان شوید، بدان شرط که آن جامه را بر سر راه هیچکس نیندازید؟
ای مردم اورفالیس، شما ممکن است صدای بلند طبل را خفه کنید و شما ممکن است سیمهای موزون چنگ را سست کنید و از آهنگ بیاندازید، اما کدام کس می تواند چکاوک سحرخیز و بلندپرواز را فرمان دهد تا در آسمان آواز نخواند؟
جبران خلیل جبران
What shall I say of these save that they too stand in the sunlight, but with their backs to the sun?
They see only their shadows, and their shadows are their laws.
And what is the sun to them but a caster of shadows?
And what is it to acknowledge the laws but to stoop down and trace their shadows upon the earth?
But you who walk facing the sun, what images drawn on the earth can hold you?
You who travel with the wind, what weathervane shall direct your course?
What man's law shall bind you if you break your yoke but upon no man's prison door?
What laws shall you fear if you dance but stumble against no man's iron chains?
And who is he that shall bring you to judgment if you tear off your garment yet leave it in no man's path?
People of Orphalese, you can muffle the drum, and you can loosen the strings of the lyre, but who shall command the skylark not to sing?
Kahlil Gibran
برگرفته از کتاب " پیامبر "
ترجمۀ حسین الهی قمشه ای
«خوشنویسان و شیوه بحث و جدل»
در محافل خوشنويسان نيز مانند مدرسه طلاب اغلب قيل و قال و شور و غوغايى برپاست
و بازار چون و چرا و لِم و نسلّم گرم است و به گفته سعدی:
فقیهان طریق جدل ساختند
لِم و لانُسلم در انداختند
كه الفاظش آشكار و معانيش ناپيداست.
از جمله گاه سخن از " انسى " و " وحشى " مى گويند
كه دستور آن چيست
يكى گويد " دودانگ " و " چهاردانگ " اصل است
و آن ديگرى از گوشه مجلس نداى " لانسلّم " برمى آورد كه چنين نيست
بلكه انسى و وحشى بايد برابر باشند؛
مگر نخواندى شعر مولانا سلطانعلى مشهدى را كه فرمود:
انسى و وحشى اش برابر كن
چاردانگ و دودانگ گشته كهن
و كجا به خاطر مى آيد كه مقصود ايشان از وحشى و انسى دو طرف شكاف يا فاق قلم است
اما خوشنويسان به اقتضاى هم صحبتى با هنر نجيب و آرام خويش اغلب طبعى ملايم و شيرين دارند
و بحثهايشان با لطف و مهربانى و طنز و شوخى آميخته است
و آن جوش و خروش بحث هاى طلبگى كه خود جاذبه ای ديگر دارد
در ميان خوشنويسان كمتر به گوش مى رسد
زیرا ايشان اگر به هيچ روى با هم به توافق نرسند
حداقل موافقت مى كنند كه با هم مخالفند و غائله ختم مى شود.
برگرفته از کتاب " مقالات "
به قلم حسین الهی قمشه ای
خوشنویسی اثر سلطانعلی مشهدی
«عدل و داد»
حکم کردن به عدالت، اگرچه وظیفۀ همۀ مردم است، امّا به خصوص اصحاب قدرت و امیران و پادشاهان بیش از همه باید آن را مد نظر داشته باشند و هیچ عبادتی ایشان را بدین درجه از ثواب نیست که بین مردم به عدل و داد حکومت کنند.
شاه را بِه بُوَد از طاعتِ صد ساله و زهد
قدر یک ساعت عمری که در او داد کند
حافظ
که چون تُکله بر تخت زنگی نشست
به دورانش از کس نیازُرد کس
سبق بُرد اگر خود همین بود و بس
چنین گفت یک ره به صاحبدلی
که عمرم بسر رفت بی حاصلی
بخواهم به کُنج عبادت نشست
که دریابم این پنج روزی که هست
چو بشنید دانای روشن نفَس
به تُندی برآشفت کای تُکله بس!
عبادت به جز خدمت خلق نیست
به تسبیح و سجاده و دلق نیست
تو بر تخت سلطانی خویش باش
به اخلاق پاکیزه درویش باش
سعدی
برگرفته از کتاب " در صحبت قرآن "
به قلم حسین الهی قمشه ای
مینیاتور" پند صوفی " اثر کمال الدین بهزاد
«موسی و خضر»
وقتی تورات بر موسی نازل شد و خداوند فرمود که در این کتاب بیان همۀ حقایق آمده است شاید موسی را در خاطر چنین چیزی گذشته باشد که آیا کسی داناتر از من در جهان هست.
خداوند به او می فرماید برو پیش یکی از بندگان من که من او را علم لدنّی عطا کرده ام. فردوسی گوید:
چو گویی که کام خرد توختم
همه هرچه بایست آموختم
که بنشاندت پیش آموزگار
موسی با یوشع بن نون که او نیز از انبیاست به راه می افتد
دنبالۀ داستان از زبان قرآن است که می فرماید آن دو در مکانِ مجمع البحرین بنده ای از بندگان ما را یافتند که ما از جانب خود او را دانش الهی بخشیده ایم و این بنده بنا بر روایات مفسّران همان حضرت خضر است که عمر جاودانه دارد و رمز بینش های برتر از عقل و دانش بشری است. موسی رو به خضر می کند و می پرسد که آیا من می توانم در پیِ تو بیایم و تو مرا از آنچه نزد پروردگارت آموخته ای بیاموزی و به رشد و کمال رسانی؟
خضر می گوید که تو نه اکنون بلکه هیچ گاه نخواهی توانست با من به سر بری و مرا صبر و تحمل کنی.
برگرفته از کتاب " در صحبت قرآن "
به قلم حسین الهی قمشه ای
مینیاتور حضرت خضر و الیاس بر سر چشمۀ حیات
«از پنجره موسیقی»
موسیقی خبری از جهان برتر است تا دل تبعیدیان عالم خاک را خوش کند
و آن خبر جز این نیست که شما را بیهوده نیافریده اند
و پایان کار شما مرگ و نیستی نخواهد بود بلکه زود باشد که
از قفس تن رها شوید و به جانب پروردگار خویش بازآیید.
موسیقی ما را تا مرز ابدیت پیش می برد و اجازه می دهد که
از پنجرۀ موسیقی نگاهی به جهان جاوید بیندازیم.
مولانا نیز سرّ لذّت موسیقی را
در همین مشاهدۀ باغ همیشه سر سبز عشق از دریچه موسیقی می داند:
پنجره ای شد سماع سوی گلستان دل
چشم دل عاشقان بر سر این پنجره
دیوان شمس
اما شهریار ترانۀ پهلوی،
بابا طاهر عریان در عین عریانی
جامه شاهانه ای بر قامت الهه موسیقی پوشانده
و در کلمات قصار خود گفته است:
النغمة الرخیمه، حبل من الدنیا و الآخره:
نغمات لطیف و خوش، ریسمانی است که
آدمی را از عالم دانی به اقلیم جاودانی پرتاب می کند.
برگرفته از کتاب " کیمیا ۱۲ "
به قلم حسین الهی قمشه ای
«اعلامیه دین عشق در ادب پارسی»
١- در ادب پارسی، دینی به عنوان دین یا مذهب عشق وجود دارد که
پیامبران اوالعزم آن شاعران بزرگی چون حافظ و سعدی و مولانا هستند که
همۀ اهل عالم را بدین دیانت دعوت کرده اند.
به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست
سعدی
٢- این دین همان دین فطری همۀ آدمیان است که همه با آن زاده می شوند،
بر مبنای عشق به زیبایی و دانایی و نیکویی استوار است
و می بینیم که همه کودکان بالطبع از زیبایی لذت می برند
و مهربانی را می پرستند و با پرسش این چیست و آن چیست
عشق خود را به دانایی نشان می دهند.
٣- این دین با هیچیک از ادیان آسمانی در تعارض نیست
و هرکسی می تواند با زیربنای فرهنگی اجتماعی هر دینی
به دین عشق درآید و دین خود را هرچه هست
به زیبایی و دانایی و نیکویی که از اوصاف خداست بیاراید:
مذهب عاشق ز مذهب ها جداست
عاشقان را مذهب و ملت خداست
مولانا
یار ارمنی مسلک، شوخ عیسوی مذهب
یا بیا مسلمان شو، یا مرا نصارا کن
ناشناس
٤- این دین حاصل پیام دوستی و صلح و همزیستی مسالمت آمیز
در سراسر جهان است که در مسالمت آن ملاطفت و احترام متقابل نیز هست.
٥- مبانی این دین در همۀ فرهنگ های پیشرفتۀ جهان
در شرق و غرب وجود دارد و در آنجا نیز پیام آوران این دین
همان شاعران و حکیمان باشند.
در قرن بیستم آلدوس هاکسلی پیامبر پرشور و صاحب عزم این دیانت شد
و کتاب Perennial Philosophy را که مجموعه ای از سخنان
برجسته عارفان و شاعران این دیانت است، تالیف کرد.
٦- دین عشق دین کلی تمام آفرینش است
و از کهکشان ها تا ذرات بنیادی هرچه در جهان از جاندار و بی جان هست،
همه دارای دین عشقند و همه به فرمان عشق حرکت می کنند:
همه هستند سرگردان چو پرگار
پدیدآرندۀ خود را طلبکار
نظامی
٧- دین اسلام نیز بر محور رابطه عاشقانه میان انسان و پروردگار می چرخد
که فرمود " یحبهم و یحبونه " (مائده: ٥٤)
برگرفته از کتاب " کیمیا ١١ "
به قلم حسین الهی قمشه ای
