پیام آوران و قاصدانی که مردمان را از عالم غیب خبر می آورند
چون گل شاهد بازاری باشند
تا همه کس در ایشان بنگرد
و از شرم چهره موزون
و عطر دلاویز سخنشان
به هیچ ناپسندی میل نکنند
و به هر کار پسندیده ای روی آورند:
مسلمانان مسلمانان، مسلمانی ز سر گیرید
که کفر از شرم یار من مسلمان وار می آید
دیوان شمس
اما اولیا و قدیسان را چون گلاب در پرده ای از آبگینه نهاده اند
که هرچند عطر جان بخش آن گل را به مشام مشتاقان می رسانند
عامیان را بر دامن ایشان دست نیست
اگر چه بی حجاب در میان مردمان باشند:
آنکه گویند اولیا در کُه روند
پیش خلق ایشان فراز صد کهند
مهدی و هادی وی است ای راه جو
هم نهان و هم نشسته پیش رو
مثنوی

نوشته حسین الهی قمشه ای
نقاشی اثر Jean Baptiste Robie 

بوی یکرنگی از این قوم نمی آید خیز
دلقِ آلودۀ صوفی به میِ ناب بشوی
حافظ
دلقت به چه کار آید و مسحی و مرقّع
خود را ز عمل های نکوهیده بری دار
حاجت به کلاه برَکی داشتنت نیست
درویش صفت باش و کلاه تتری دار
سعدی
برگرفته از کتاب " در صحبت حافظ "
به قلم حسین الهی قمشه ای

اگر پرده از راز شاعران برگیری
بینی که همایی از رسالت و پیام آوری الهی بر سر ایشان سایه افکنده است.
انبیا در پیش و ایشان در پی، به دنبال یک رسالت،
از دوستی آسمانی که هر دو با او محرمند با او راز می گویند و راز می شنوند،
از پوست بیرون آمده و به مغز معنا رسیده،
سخنانشان شعر نیست پاره ای از آتش است
و شهد سخن نیست پاره ای از جان است.
آنها که مردۀ درهم و دینارند
یوسف شعر را به سیم و زری می فروشند
و ندانند که هرکس سکۀ خورشیدگون شعر را
با بدره های زر سودا کند
به نادانی ماند که درّ شب افروز و گوهر شب چراغ را
با سنگی سیاه مبادله کرده است.
پس تو ای سالک راه شعر،
زنهار، خود را نامزد این مقام مکن
مگر نخست خویشتن را به جوهر دین بیارایی
از آنکه پرواز دیانت،
تو را بر سدرة المنتهای معرفت می نشاند
و پادشاه ملک معانی می‌کند
چنانکه همای شعرت بر سر فلک و ملَک سایه می افکند
و سلطان اقلیم شعر می شوی:
بلبل عرشند سخن پروران
باز چه مانند به آن دیگران
زآتش فکرت چو پریشان شوند
با ملَک از جملۀ خویشان شوند
پردۀ رازی که سخن پروری است
سایه ای از پردۀ پیغمبری است
نظامی
راستی دفتر سعدی به گلستان ماند
طیباتش به گل و سبزه و ریحان ماند
اوست پیغمبر و این نامه به فرقان ماند
هرکه او را کُند انکار به شیطان ماند
عشق سعدی نه حدیثی است که پنهان ماند
داستانی است که بر هر سر بازاری هست
ملک الشعرای بهار، تضمین غزل سعدی
بر گرفته از کتاب " گنجینۀ آشنا "
به قلم حسین الهی قمشه ای

گفت این پیمانۀ معنی بوَد
گندمی بستان که پیمانه است رَد
زید و عمرو از بهر اِعراب است و ساز
گر دروغ است آن تو با اعراب ساز
گفت نی من آن ندانم، عمرو را
زید چون زد بی‏ گناه و بی‏ خطا؟
گفت از ناچار و لاغی بر گشود
عمرو یک واوی فزون دزدیده بود
زید واقف گشت دزدش را بزد
چون که از حد بُرد او را حد سزد
سخن مولانا در قطعۀ حاضر این است که:
ای برادر قصه چون پیمانه است
معنی اندر وی مثال دانه است
دانۀ معنی بگیرد مرد عقل
ننگرد پیمانه را گر گشت نقل
و این پاسخی است به صورت پرستانی که بر همین ظاهر داستان تکیه می کنند و ایراد می گیرند که در داستان کلیله و دمنه شغالی به نام دمنه چگونه با شیر و گاو سخن گفته است یا گل و بلبل را با هم چه مکالمه تواند بود و وقتی به ایشان می گویند خانۀ رخ در شطرنج مربع اول است گویند خانه را از کجا آورده و وقتی می گویند ضَرَبَ زَیدٌ عَمرواً (زید عمرو را زد) به جای توجه به اعراب و ضمه و فتحۀ فاعل و مفعول که این مثال برای آنست، می پرسند زید عمرو را به چه گناهی زد. تا آنجا که داستان گو مأیوس می شود و به لاغ و شوخی می گوید علت ضرب آن بوده که عمرو یک واو اضافی دزدیده بوده (اشاره به «و» در عَمرو که تلفظ نمی شود و به نظر اضافی می آید).
برگرفته از کتاب "در صحبت مولانا"
به قلم حسین الهی قمشه ای
مینیاتور قدیمی از نسخه کلیله و دمنه

و بکوشید که تنهایی شما به درد مصاحبت
و مصاحبت شما به درد تنهایی تان بخورد.
این پندی است که اگر آدمیان در گوش کنند
بیش از هزار گوشوار دُر و لعل بر زیب و فرّشان می افزاید:
وقتی در صحبت یاران نیستیم
چه خوشتر که خود را زیور کنیم و بیاراییم برای زمانی که به صحبت ایشان می رسیم
و چنانکه خداوند در وصف خود فرموده است:
" کل یوم هو فی شأن " 
یعنی او هر روز در شأنی و تجلی تازه ای است،
ما نیز هر روز اطواری دلنواز و احوالی نو رسیده و با طراوت از خود نشان دهیم
و به صحبت یکدیگر درآییم
با شعری که چون شراب دوساله مستی بخش باشد
و به گفته افلاطون خاطرات هزار ساله ما را تازه کند
یا حکایتی شگرف و شنیدنی
که چشمها را به رخسار شاه پریان بگشاید
یا اطوار تازه ای از اسرار عشق و دوستی
که دلها را گرمی بخشد
یا پندی که چون آویز مروارید
گوشها را بیاراید و هوش ها را برباید
یا هدیه کوچکی که نهال دوستی را برویاند
و ریشه دشمنی را برکند
و بدین هدیه های زمینی و آسمانی 
از ملالت ها بکاهیم
و بر شادی ها بیفزاییم
و از آن سوی دیگر مصاحبت ما نیز باید با نازنینانی باشد
که می توان به روی ایشان می گلگون نوشید
و از خوی ایشان فرشتگی آموخت
و به هوش باشیم که:
نخست موعظه پیر می فروش اینست
که از معاشر ناجنس احتراز کنید
و بایسته است که آدمی
اگر از دیو و دد ملول شده است
چراغ به دست در جستجوی انسانهایی باشد
که در مواجه با ایشان 
چون ماه در مقابله با خورشید روشن شود
همین گونه مصاحبت های متعالی است 
که آدمی را از افسردگی و ملالت بیرون می آورد
و از کلبه احزان در کنار یوسف می نشاند
و خاطره شیرینش می تواند
چون یاد خدا یونس را در شکم ماهی از تنهایی برهاند
و او را یار و مونس باشد.
□ گر تو سنگ خاره و مرمر بُوی
چون به صاحبدل رسی گوهر شوی
یک زمانی صحبتی با اولیا
بهتر از صد ساله طاعت بی ریا
مولانا
□ گر تو بر آنی که به جایی رسی
رسته ز ظلمت به صفایی رسی
پاکدلی را به مقابل گرای
تا شودت زآیینه ظلمت زدای
ماه چو با مهر مقابل شود
وا رهد از ظلمت و کامل شود
وحشی بافقی
نوشته حسین الهی قمشه ای
مینیاتور قدیمی
www.drelahighomshei.com

 

پس بعضی سخنها نَقد است و بعضی نَقْل است و بهمدیگر می مانند،
ممیزی می باید که نَقد را از نَقْل بشناسد و تمییز ایمان است و کفر بی تمیزی است،
نمی بینی که در زمان فرعون چون عصای موسی مار شد و چوبها و رسنهای ساحران مار شدند،
آنکه تمیز نداشت همه را یک لون دید و فرق نکرد و آنکه تمییز داشت سِحر را از حق فهم کرد
و مؤمن شد بواسطۀ تمییز. پس دانستیم که ایمان تمییزست.
فيه ما فيه
برگرفته از کتاب «در صحبت مولانا»
حسین الهی قمشه ای
تصویر مجسمۀ مولانا در ازمیر ترکیه

که تو را این چنین ژنده و تنها و بی مونس رها کرد
من فقط می خواهم تو را سپاس بگویم
بخاطر سایه دیرینه نیمرخت
که در هنگام غروب
بر دیوار هستی می افکنی
و بخاطر آن پروازهای بی خیال و رواقی مسلک
و بخاطر آن صدای پر ابُهت که به آغاز زمان باز می گردد.
تنها می خواهم بگویم که من نیز
مانند تو شهروند ژنده پوشی از اقلیم هستی ام
و از اینکه تو در زندگی من گام نهادی نیرو می گیرم
و اکنون که اینجا ایستاده ام
و عشق از من چون جویباری جاری است
به تو می اندیشم
عشقی که بی گمان از یک چشمه جاودانی جاری شده است
عشقی که من و تو را نزدیک تر از هر پیوند خویشاوندی بهم بند می کند.
ایندیا راسل
" The Ragged Crow"
I don't want to know about your private life
Or pry into your mind
Or think about the long, lean years and petty persecutions
That have left you ragged and alone.
I only want to thank you
For your ancient outline on the
Rooves at dusk,
Your stoic flight
And powerful, primeval voice,
I only want to say that I, a
Ragged fellow being, gain strength
From your ingression in my life
And think of you as I stand
Here
With flowing love
Whose source must surely be a heavenly spring
That binds us closer far than any blood.
India Russell, Contemporary English Poet
شعر از ایندیا راسل
ترجمه حسین الهی قمشه ای
www.drelahighomshei.com