و گاه تجلّیات زیبایی است که آن نیز مایهٔ بهجت و شادی و الهام بخش هنرهاست و یا کارهای نیکو و خدمت به خلق است که
آن نیز مائدهٔ آسمانی و خوراک جان ماست و اگر کسی در عمر خویش به کار خیری نپردازد و دلی را شاد نکند و آسایشی فراهم نیاورد از درون زار و نزار و لاغر می شود و می‌میرد.
برگفته از کتاب " در صحبت قرآن "
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
مینیاتور قدیمی

در خواب دید،
آوازی برآمد که: برادر تو را بیامرزیدیم.
و تو را به او بخشیدیم.
گفت: آخر من به خدمت خدای مشغول بودم و او به خدمت مادر،
مرا در کار او می کنید؟
گفتند: زیرا که آنچه تو می کنی، ما از آن بی نیازیم،
لیکن مادرت (از آن خدمت) بی نیاز نیست.
تذکرةالاولیاء، عطار
□ این گفته مشهور سعدی که:
عبادت به جز خدمت خلق نیست
به تسبیح و سجاده و دلق نیست
حکمتی است همگان را تا بدانند
که تاج پادشاهی همان کمر خدمت است
که هزار رحمت و برکت در میان اوست
و این تاج رحمت به گفته شکسپیر
بر تارک پادشاهان
از تاج گوهر‌نشان بسی
زیبنده تر است.
برگرفته از پیشگفتار کتاب "گزیده منطق الطیر"
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات علمی و فرهنگی
مینیاتور قدیمی

هرگز جهانی چنین خوب و خرم سرشت نخواهند آفرید.
جان درایدن
□ درایدن از شاعران طرازِ اول قرن هفدهم در انگلیس است
و مانند همه شاعران بزرگ جهان
نگاهی عارفانه و هنرمندانه به جهان هستی داشته است
در یکی از اشعار معروف او
با عنوان روز چچیلیای قدیس
آمده است که این طرح بدیع آفرینش
همه ازموسیقی نشأت گرفته است
□ اندیشه طرح هوشمندانه برای پیدایش آفرینش
با فطرت همه مردمان از عارف و عامی هم آهنگ است
در زبان انگلیسی کتابی هست با عنوان Signature in the Cell
( امضاء در سلول)
اثر Stephen Meyer،
که به تفصیل درباره اندیشه طرح هوشمند یا Intelligent Design
سخن گفته است
و در زبان فارسی در آثار همه بزرگان ادب
از فردوسی و نظامی
تا سعدی و مولانا
و حافظ و عطار
همه جا به این طرح هوشمند
اشاره شده است.
□ شهریست پر ظریفان در هر طرف نگاری
یاران صلای عشق است گر می کنید کاری
حافظ
□ بر هر چه نشانۀ طرازی است
ترتیبْ گواهِ کارسازی است
بی صیقلی آینه محال است
هر دم که جز این زنی محال است
چون نقش حواله شد به رسّام
رستی تو ز جهل و من ز دشنام
نظامی، لیلی و مجنون
برگرفته از کتاب " در قلمرو زرین "
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
تصویر از Phil Koch

آن هنگام که روح شیدا
و خاطر شوریده من برانگیخته شود.
من روزه می‌گیرم
از هر آن کار که زشت و ناموزون است
و دوری می‌کنم،
چه پنهان و چه آشکار،
از آنچه نارواست و نازیباست.
از آنکه طبع بلند و پاکیزه من را
چنین رفتارها خوش نمی‌آید
و چون روزه بگشایم،
افطار من تمام تقدیس و تسبیح است
از آن کس که از فیض سرشار حکمت خویش مرا آفریده است.
چه بسیار گمشدگان وادی معرفت را
که دست گرفتم
و به حق و حقیقت رهنمون شدم.
خیام
متن عربی شعر: تُدارلی الدنیا بل السبعةِ العلی
بل الافق الاعلی اذا جاش خاطری
اصوم عن الفحشاء جهراً و خفیةً
عفافاً و افطاری بتقدیس فاطری
و کم عُصبَةٍ ضَلّت عن الحق فاهتدت
بطریق الهدی من فیضی المتقاطِرِ.
□ خیام اندک اشعاری به عربی سروده
که در مجموعه آثار او آمده است
و در برخی از آنها از حکمت و نور الهی که در وجودش موج می‌زده
سخن گفته و چون والت ویتمان حماسه انسانی خویش را جشن گرفته و ستوده است،
به مصداق فرمان پروردگار که فرمود:
وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ(والضُّحی: ۱۱)
نعمت پروردگارت را با مردمان در میان آور.
□ در قطعه حاضر سه بیت از اشعار عربی خیام آمده،
که هم مقام و منزلت گوهر انسانی را تکریم کرده
و هم روزه بزرگ زندگی خویش را،
نه به زهد و تقوی
و نه به قلم و فتوی
بلکه به فقدان سنخیت
و عدم هم‌آهنگی کارهای زشت با طبع پاکیزه انسانی
منسوب کرده است.
□ اما رباعیات فارسی او که شهره آفاق است
چنان درخشش و پویش و جوششی دارد
که گاه یک رباعی آن،
نه یک چارپاره،
نه یک غزل
بلکه یک دیوان شعر شمرده می‌شود:
ای دل همه اسباب جهان خواسته گیر
باغ طربت به سبزه آراسته گیر
وآنگاه بر آن سبزه شبی چون شبنم
بنشسته و بامداد برخاسته گیر
□ اندیشه های خیامی سراسر حکمت الهی
و صهبای روحانی است
و آنچه در باب حیرت و سرگشتگی او گفته اند
تصویری از سرگشتگی
همان گویندگان بوده است.
شعر از خیام نیشابوری
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
۱۴۰۰/۱/۲۴
www.drelahighomshei.com

خدمت به مردمان را برگزیده است،
بهترین حکومت هاست
و بگذار خامان و خشک‌مغزان،
دور از لطف و زیبایی،
بر سر نام و شکل دیانت‌ها
بایکدیگر نبرد کنند؛
آنکس که زندگی را بر راستی و درستی بنیاد نهاده است
دیانت ناروایی نخواهد داشت.
مردمان بر امیدهای واهی و صورت‌های خیالی با هم به خصومت افتاده‌اند،
در حالی که آنچه بشریت بدان نیازمند است،
همان عشق و ایثار و نیکویی است
و هر دیانت که در برابر این آرمان خوبی بایستد بر خطاست،
و هر آنچه راه خدا را
که مایه سعادت و صلاح کار آدمیان است می‌بندد
به هر نام و نشان، دروغ و باطل است.
آدمی همچون درخت سخاوتمند و کریم تاک جانها را فیض می‌بخشد
و هرآنچه از اقتدار و توانایی در این راه کسب می‌کند در همان آغوش باز اوست که بر دیگران می‌گشاید،
چنانکه سیاره گان هر یک، اگرچه بر گرد محور خود می‌چرخند،
اما همگی طواف خود را به گرد خورشید به صورت جمعی بجا می‌آورند.
بدین نگاه روح آدمی
دو حرکت هم آهنگ را با هم به نمایش می‌آورد:
با یکی خود را می پ‌نگرد
و با دیگری ناظر به کل جهان است
و بدین سان خدا و طبیعت
این دو نگاه را در طرح واحدی جای داده اند
تا عشق به خویشتن با عشق به عامه مردمان
باهم برابر باشد.
الکساندر پوپ
□ حکمت پوپ این است که این جدال های جاهلانه را
باید کنار گذاشت و به آن لطیفه عشق و محبت
پرداخت که آدمیان را وحدت می‌بخشد
و این حکمت همان پیروی از دین عشق است
که در ادب پارسی همگان را به خود دعوت می‌کند،
چنانکه محی الدین گفت:
"دین من عشق است
و مرکب عشق مرا به هر کجا خواهد سوق می‌دهد"
و حافظ گفت:
من نخواهم کرد ترک لعل یار و جام می
دوستان معذور داریدم که اینم مذهب است
□ ترک لعل یار و جام می
کنایه از بی اعتنایی به خوبی و زیبایی است.
شعر از الکساندر پوپ
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
تصویر از Michael Dahl
www.drelahighomshei.com

امروز اگر مردمان بر چنین کشتی‌های روحانی از ادبیات جهان سوار شوند نه تنها از خطرات عالم کثرت و هیولای روزمرگی در امان خواهند ماند بلکه خواهند توانست عامه بشریت را نیز در این کشتی‌ها که ظرفیت نامحدود دارد، سوار کنند و با خود به ساحل امن برسانند.
□ در قرآن آمده است که:
به جرگه بندگان من درآی
و به بهشت من داخل شو (فجر: ۲۹ و ۳۰)
و مولانا با الهام از کتاب وحی می‌فرماید:
هرکه خواهد همنشینی با خدا
گو نشیند در حضور اولیا
گر تو سنگ خاره و مرمر بُوی
چون به صاحبدل رسی گوهر شوی
یک زمانی صحبتی با اولیا
بهتر از صد ساله طاعت بی ریا
اولیا همان دوستان صمیمی خدا هستند
همان عاشقان زیبایی و دانایی و نیکویی
که از اوصاف خداست.
در برنامه "دیدار‌ آشنا" از مجموعه "گنج آشنا"
شنوندگان را به حضور شماری
از این عاشقان دعوت کرده‌ایم
و کوشیده ایم که مهر ایشان را
در دلها بنشانیم و مشتاقان را
شیفته مصاحبت
و آشنایی بیشتر با ایشان کنیم.
یک ذره ز حسن لیلی‌ات بنمایم
عاقل باشم اگر تو مجنون نشوی
شماری از این دیدارها را تاکنون عرضه کرده‌ایم و بسیاری دیگر
در برنامه است تا به توفیق الهی
از ایشان سخن گوییم.
□ کشتی هم مراتب انسانیت ما و هم اطوار زیست‌محیطی ما را محفوظ می‌دارد.
برگرفته از کتاب "در صحبت حافظ"
به قلم حسین الهی قمشه ای
ناشر: انتشارات سخن
مینیاتور قدیمی

زیرا جذبه‌های زیبایی
تنها چشمها را مفتون می‌کند
اما خصلت‌های خوش و فضیلت‌های فرشته خویی
روح را از تن
و هوش را از سر می‌ربایند.
الکساندر پوپ
"Angelic Charms"
Beauties in vain their pretty eyes may roll;
Charms strike the sight, but merit wins the soul.
Alexander Pope
□ حسن مهرویان مجلس گرچه دل می‌برد و دین
بحث ما در لطف طبع و خوبی اخلاق بود
حافظ
□ لطیفه‌ای است نهانی که عشق از آن خیزد
که نام آن نه لب لعل و خط زنگاری است
حافظ
□ دلی که هیچ نگرید به پیش دلبر بین
گلی که هیچ نریزد در آن بهار بجو
تن همی نازد به خوبی و جمال
روح پنهان کرده فرّ و پر و بال
مثنوی
□ آراسته شدن به اوصاف فرشتگی
افزون بر جذبه روحانی
بر سحر و افسون جسمانی
نیز می‌افزاید
□ ادموند اسپنسر از شاعران معاصر شکسپیر
و سراینده منظومه معروف ملکه پریان
در غزل شماره هفتاد و نه بحث زیبایی جسم و جان را طرح کرده
و زیبایی حقیقی را به مثالهای جاودانه افلاطونی منسوب داشته و گفته است:
زیبایی اصیل آن است که
تو را فرزند آسمان می‌داند
و به سوی خداوند می‌خواند
زیبایی جلوه ای از آن روح اعظم است
که هر حسن و دلبری از آن سرچشمه می‌گیرد
تنها اوست که زیباست
□ و لُـطْفُ الأوانـي في الحقيقة تابع
لِـلُطْفِ الـمعاني والمَعاني بها تَنْمُو
آن لطف و دلربایی که در جامها و ظرف ها هست
همه از لطف معانی است که چون شراب در جام می‌درخشند.
و در عین حال جامها و قدح ها نیز
بر لطف شراب می‌افزایند
و شراب را بیش از پیش رونق می‌دهند.
ابن فارض مصری، قصیده خمریه
شعر از الکساندر پوپ
ترجمه و توضیح: حسین الهی قمشه ای
تصویر از Tatiana Oles
www.drelahighomshei.com